EU voorstel voor ISDS hervorming in TTIP raakt niet de essentie van ISDS-probleem
Vorige week heeft de Europese Commissie een voorstel ingediend voor de verdere hervorming van de investeerder-staat geschillenregeling (ook wel ISDS, of Investor-to-State Dispute Settlement genoemd). Ze deed dit in de vorm van een ontwerptekst voor TTIP, het geplande handels- en investeringsverdrag tussen de EU en de VS. Er zitten echter haken en ogen aan het nieuwe voorstel. Er staan vrij weinig aanpassingen in, en het raakt niet de essentie van het ISDS-probleem.
De meeste ideeën werden al in het voorjaar gelanceerd. De meeste gaan over de benoeming van arbiters en de procedures voor lopende arbitragezaken. Op het gebied van transparantie zijn er wel belangrijke verbeteringen [1]. Verder wordt er ook een nieuwe benaming van ISDS voorgesteld: Investment Court System, oftewel ICS.
Essentie van het ISDS-probleem
Helaas raakt het voorstel niet de essentie van het probleem van ISDS. Dit is een controversieel arbitragesysteem waarmee buitenlandse investeerders buiten de nationale rechtbank om overheden kunnen aanklagen voor beleid dat hun raakt. De fundamentele problemen van ISDS zijn als volgt:
-
ISDS geeft buitenlandse bedrijven de mogelijkheid om de binnenlandse rechtspraak links te laten liggen en financiële compensatie te vragen voor wettelijke overheidsmaatregelen bij internationale arbitragecolleges.
-
ISDS is een discriminatie van de eigen burgers en bedrijven. Het geeft buitenlandse investeerders niet alleen toegang tot bijzondere tribunalen en schadevergoedingen, maar er wordt ook met andere maatstaven geoordeeld.
-
ISDS geeft buitenlandse investeerders en grote bedrijven een machtig instrument in handen om overheden onder druk te zetten en compensaties te eisen voor maatregelen die op democratische wijze genomen zijn in het algemeen belang.
Bovendien negeert het voorstel de uitkomst van de eigen EU-consultatie, waarbij 97% van de inzendingen ISDS juist verwierp. EU Commissaris Malmström blijft erbij dat CETA, het vrijhandelsakkoord tussen de EU en Canada, niet meer gewijzigd zal worden, ondanks dat het nog niet eens ondertekend is. Dit ondermijnt elke mogelijke verbetering van ISDS in TTIP, omdat de meeste Amerikaanse bedrijven ook via CETA een klacht kunnen indienen tegen de EU en lidstaten. Verder zien we nu al dat verschillende vormen van ISDS gebruikt worden om landen in het Zuiden onder druk te zetten [2]. Met ISDS (of ICS) in een 'Westers' handelsakkoord zoals TTIP bestendig je deze aanpak én breid je die ook uit naar het Noorden.
Minder beleidsruimte dan in Amerikaanse ISDS-verdragen
Twee artikelen (Artikel 3.4 en 7) in het voorstel maken het mogelijk om afspraken die ergens anders zijn gemaakt (zoals in een geheim contract) een bindende werking te geven. In consultaties met de Nederlandse regering en de EU Commissie heeft Both ENDS herhaaldelijk op het grote probleem van deze zogeheten ‘umbrella clauses’ gewezen [3]. Om die reden heeft de VS dergelijke clausules in 2012 uit hun modelverdrag voor ISDS-akkoorden geschrapt. Echter, grote bedrijven zoals Chevron zien deze clausules graag terug in verdragen als TTIP (zie hun TTIP lobby brief), en het nieuwe EU voorstel komt hun hierin tegemoet.
Burghard Ilge van Both ENDS: "Wat heb je aan al deze nieuwe voorstellen voor meer transparantie als je niet eens weet welke rechten er nu allemaal beschermd gaan worden door zo’n verdrag? En betere rechters zijn misschien een mooie zaak, maar wat heb je er aan als de wetten die ze moeten gaan bewaken niet deugen?”
[1] Het EU voorstel gaat verder dan de minimum standaarden van de UNCTRAL transparantieregels van het verdrag van Mauritius (een verdrag dat trouwens nog steeds niet is getekend door de Nederlands overheid)
[2] Voor meer over de problemen met ISDS zie bijvoorbeeld ‘To change a BIT is not enough’ (Both ENDS, 2015)
[3] Zie bijvoorbeeld de inbreng van Both ENDS in de consultaties over ISDS in TTIP (13 juli 2014)
Foto: European Commission DG ECHO (flickr creative commons)
Lees meer over dit onderwerp
-
Dossier /Handelsverdragen
Handelsverdragen hebben vaak niet alleen vergaande gevolgen voor de economie van een land, maar ook voor mens en milieu. Vooral de meest kwetsbare groepen zijn de dupe van internationale handelsverdragen.
-
Nieuws / 5 November 2025Nieuwe ISDS-claim tegen Nederland: Petrogas daagt de staat voor arbitragetribunaal over solidariteitsbijdrage en bronbelasting op royalty’s
SOMO en Both ENDS veroordelen scherp de nieuw aan het licht gekomen arbitragezaak die is aangespannen door Petrogas, een Omaans olie- en gasbedrijf dat twee gasvelden in de Nederlandse Noordzee exploiteert. Het bedrijf klaagt de Nederlandse staat aan op basis van de investor-state dispute settlement (ISDS) clausule in het bilaterale investeringsverdrag tussen Nederland en Oman.
-
Dossier /Communities Regreen the Sahel
In verschillende landen in de Sahel heeft de lokale bevolking uitgestrekte stukken land hersteld door dat wat spontaan uit de grond komt te verzorgen, en jonge gewassen en bomen te beschermen tegen vee en andere gevaren.
-
Dossier /Global Alliance for Green and Gender Action (GAGGA)
GAGGA bundelt de krachten van de vrouwenrechten- en milieubewegingen om een wereld te realiseren waarin vrouwen toegang hebben tot hun rechten op water, voedselveiligheid en een schone, gezonde en veilige omgeving.
-
Nieuws / 27 October 2025Nieuwe stap in het klachtenbeleid van FMO – maatschappelijke organisaties vragen om verdere versterking
Het vernieuwde klachtenbeleid van de ontwikkelingsbanken FMO, DEG en Proparco is een belangrijke stap vooruit. Organisaties die aan de consultatie deelnamen, erkennen de inspanningen om het mechanisme te verbeteren. Tegelijkertijd benadrukken zij dat er nog veel moet gebeuren om het beleid écht effectief, transparant en onafhankelijk te maken.
-
Nieuws / 23 October 2025TotalEnergies-investeerders opgelet: EACOP verslindt geld, natuur en bestaansmiddelen
Een nieuwe analyse toont aan dat de ontwikkelaars van de East African Crude Oil Pipeline (EACOP), onder leiding van het Franse TotalEnergies, vrijwel volledig gedwongen zijn het project zelf te financieren. De analyse, onderdeel van een nieuw Finance Risk Update van een coalitie van Afrikaanse en internationale maatschappelijke organisaties, laat zien dat de bedrijven hun plan hebben laten varen om 60% van de oplopende projectkosten via bankleningen te dekken. In plaats daarvan draaien zij nu zelf op voor bijna 90% van de totale kosten.
-
Publicatie / 16 October 2025
-
Nieuws / 9 October 2025Both ENDS lanceert nieuwe strategie: “Connecting people for an environmentally just world'
Met grote trots lanceert Both ENDS vandaag haar nieuwe strategie voor de komende vijf jaar: “Connecting people for an environmentally just world”. Deze strategie is in nauwe samenwerking met ons partnernetwerk ontwikkeld – het netwerk dat altijd al, en nog steeds, de basis vormt van ons werk. Samen streven we naar een wereld waarin mens en natuur in balans floreren en iedereen in waardigheid kan leven.
-
Publicatie / 9 October 2025
-
Dossier /Internationale handel en investeringen met oog voor mens en milieu
Het netwerk van internationale handels- en investeringsverdragen is groot en onoverzichtelijk; Nederland alleen al heeft meer dan 70 bilaterale investeringsverdragen (BITs) en is betrokken bij de handels- en investeringsverdragen die de EU afsluit, zoals met de Zuid-Amerikaanse Mercosur-landen of met Indonesië.
-
Dossier /Versterken van milieurechtvaardige praktijken
Lokale gemeenschappen hebben dankzij hun nauwe band met hun leefomgeving vaak de beste ideeën voor een duurzaam gebruik en beheer van land, water en bossen. Deze milieurechtvaardige praktijken en processen herstellen ecosystemen en bestrijden klimaatverandering. Ze zijn daarmee essentieel voor het oplossen van de verschillende crisissen in de wereld, maar krijgen niet genoeg financiële en politieke steun.
-
Nieuws / 6 October 2025Van Entebbe naar Accra: het maatschappelijk middenveld herschrijft de regels van investeringen
Door Fernando Hernández Espino en Bart-Jaap Verbeek
Bijna een jaar nadat het Afrikaanse maatschappelijk middenveld in Oeganda bijeenkwam om de Verklaring van Entebbe aan te nemen, blijft de oproep om het internationale investeringsbestuur te hervormen aan kracht winnen. Van 6 tot en met 9 oktober komen meer dan 50 maatschappelijke organisaties uit West-Afrika – onder andere uit Ghana, Senegal, Nigeria, Ivoorkust, Kameroen, Gambia en Sierra Leone – én uit Kenia en Latijns-Amerika samen in Accra, om de visie van de Verklaring verder te verdiepen en in de praktijk te brengen.
-
Publicatie / 2 October 2025
-
Nieuws / 23 September 2025Met de ondemocratische splitsing van de EU-Mercosur deal laat Europa de kans schieten om voorop te lopen met rechtvaardige handel
De afgelopen tijd schreven vele kranten over de Brusselse haast om het handelsverdrag tussen de EU en de Zuid-Amerikaanse Mercosur landen te bezegelen. Volgens de Europese Commissie hoeven nationale parlementen daar niet mee in te stemmen, doordat ze het handelsgedeelte en het “politieke” gedeelte, hebben opgeknipt. Dit “splitsen” betekent dat het handelsdeel als EU-only besluit door de Europese Raad en het Europees Parlement kan worden goedgekeurd, terwijl nationale parlementen buitenspel staan en het politieke-samenwerkingsdeel op de lange baan gaat. Both ENDS en partners maken zich hierover grote zorgen en roepen de Nederlandse regering op om tégen dit akkoord uit oude doos te stemmen.
-
Nieuws / 22 September 2025EU-Indonesië handelsakkoord bedreigt gemeenschappen en milieu
Op 23 september hebben de Europese Unie en Indonesië hun onderhandelingen over de EU-Indonesië Comprehensive Economic Partnership Agreement (CEPA) afgerond, een vrijhandelsovereenkomst tussen de EU en Indonesië. Both ENDS hekelt deze overeenkomst omdat deze de belangen van bedrijven boven die van lokale gemeenschappen en het milieu stelt.
-
Nieuws / 11 September 2025EU-Mercosur: kleine plus voor bbp, grote vraagtekens voor boeren en democratie
Een recent rapport van Wageningen Economic Research (WER) over de economische gevolgen van de handelsovereenkomst tussen de EU en Mercosur bevestigt wat maatschappelijke organisaties, beleidsmakers en vakbonden al jaren signaleren: deze overeenkomst biedt geen evenwichtig perspectief voor boeren en milieu. In plaats daarvan vergroot zij machtsongelijkheid en schuift zij lasten af op (kleinschalige) boeren. Bovendien dreigt de deal niet-duurzame praktijken te versterken die de klimaattransitie en het oplossen van milieuproblemen in zowel de EU als de Mercosur-landen bemoeilijken.
-
Dossier /Soja: handel in ontbossing
De groeiende vraag naar soja heeft negatieve gevolgen voor mens en milieu in Zuid-Amerika. Both ENDS wijst Nederlandse actoren in de soja-industrie op hun verantwoordelijkheid en werkt met partners aan duurzame en eerlijke alternatieven.
-
Nieuws / 9 September 2025Vereenvoudiging mag geen verzwakking betekenen: waarom de EUDR en andere milieuwetgeving sterk moeten blijven
Both ENDS waarschuwt dat het huidige debat over de “vereenvoudiging” van EU-milieuwetgeving geen excuus mag worden om broodnodige waarborgen te verzwakken of uit te stellen. In eerdere bijdragen aan de totstandkoming van de EU-verordening ontbossingsvrije producten (EUDR) bracht Both ENDS de stemmen van lokale en inheemse, bosafhankelijke gemeenschappen over, die de EU herhaaldelijk opriepen verantwoordelijkheid te nemen voor de grootschalige ontbossing die samenhangt met Europese import. Zij benadrukten hoe ontbossing de biodiversiteit vernietigt, klimaatstabiliteit ondermijnt en hun rechten, bestaansmiddelen en culturen aantast.
-
Blog / 12 August 2025Nikkelwinning voor de energietransitie: wie legt verantwoording af voor de schade?
Door Marius TroostIn juni van dit jaar was onze collega Marius in Indonesië om onderzoek te doen naar de nikkelindustrie aldaar. Zie hier zijn (Engelstalige) fotoverslag.
-
Dossier /Naar een sociaal en ecologisch rechtvaardige energietransitie
Om de klimaatcrisis aan te pakken moeten we dringend overschakelen van fossiele brandstoffen naar schone, hernieuwbare energie. Deze overgang gaat echter niet alleen over het veranderen van energiebronnen. Het vereist een inclusief en eerlijk proces dat systemische ongelijkheden en veeleisende consumptiepatronen aanpakt, dat prioriteit geeft aan ecologische en sociale rechtvaardigheid en dat fouten uit het verleden niet herhaalt.
