Maak klimaatdebat onderdeel van ons buitenlandbeleid
Door
Daniëlle Hirsch
Het klimaatdebat blijft steken in wat we binnen Nederland kunnen veranderen en raakt niet aan ons gedrag in het buitenland. Dat is een gemiste kans. Juist omdat ons handelsmodel zo invloedrijk en tegelijk vervuilend is, kunnen veranderingen in dat beleid ook meteen effect hebben.
Het beeld laat me niet los: een olijk lachende Mark Rutte op het World Economic Forum in Davos die de hand schudt van Jair Bolsonaro, de nieuwe president van Brazilië. Het is tekenend voor de dubbele agenda van de Nederlandse handelspolitiek. We hebben de mond vol van mensenrechten, milieu en klimaat, maar uiteindelijk zijn economische belangen op alle vlakken in de uitvoering van ons buitenlandbeleid doorslaggevend.
De spanningen tussen de economische belangen van Nederland en onze plicht om mensenrechten te respecteren krijgen steeds meer aandacht, en terecht. Maar het gesprek over klimaat is anders van toon: dat blijft steken in wat we binnen Nederland kunnen veranderen en raakt niet aan ons gedrag in het buitenland, waar we, als open en op de export gerichte economie met een neoliberale handelsmodel, buitengewoon veel schade veroorzaken.
Nederland is op landbouwgebied een van de belangrijkste handelspartners van Brazilië. Bolsonaro maakt er, als kersverse president van dat land, geen geheim van dat wat hem betreft de belangen van de grote landbouwbedrijven een stuk zwaarder wegen dan de belangen van de Amazone en haar inheemse bewoners. Aan het feit dat de Amazone essentieel is om verdere klimaatverandering tegen te gaan, heeft hij geen boodschap. Toch ziet Rutte in de nieuwe president vooral kansen voor Nederlands bedrijfsleven.
Ver van het buitenlandbeleid houden
De beleidsnota van Minister Kaag bevestigt dat deze regering klimaat ver van haar buitenlandbeleid wil houden. De nota 'Investeren in Perspectief' rept met geen woord over de vermindering van uitstoot, terwijl inmiddels overduidelijk is dat het Nederlandse exportmodel schade toebrengt aan het klimaat. Niet alleen door de grootschalige import van soja voor de productie van vlees, waar bossen voor moeten sneuvelen, maar natuurlijk ook via onze wereldwijde activiteiten op het gebied van winning, verwerking en transport van fossiele brandstoffen.
Het is niet gemakkelijk om een schatting te vinden van het belang van de brede fossiele sector voor onze economie, maar dat de sector een grote rol speelt lijdt weinig twijfel. Commodity stelt bijvoorbeeld dat 'geraffineerde olie' ons belangrijkste exportproduct is en 7,8% van onze jaarlijkse export uitmaakt. We zijn daarmee de op vier-na-grootste exporteur van verwerkte olie ter wereld, met 8,3% van de wereldmarkt. Daarnaast verdient onze 'maritieme sector', met de Haven van Rotterdam en Shell voorop, flink aan de oliewinning en aan de bouw van schepen en havens die gerelateerd zijn aan het transport en de verwerking van fossiele brandstoffen.
Meteen effect hebben
Ons buitenlandbeleid is bepalend voor de manier waarop we zaken doen. Juist omdat ons handelsmodel zo invloedrijk en tegelijk vervuilend is, kunnen veranderingen in dat beleid ook meteen effect hebben. Een paar voorbeelden:
- De Nederlandse staat steunt volgens een conservatieve schatting de fossiele sector met 7,6 miljard euro per jaar. Onze publieke exportkredietverzekeraar Atradius DSB, die in opdracht werkt van de Ministeries van Financiën en Buitenlandse Zaken, dekte bijvoorbeeld tussen 2012 – 2015 voor een totaal aan 7,3 miljard euro financiële risico's af van fossiel gerelateerde exportactiviteiten. Een publiek instrument als dit kan ook ingezet worden om juist duurzame Nederlandse ondernemers een steuntje in de rug te geven in opkomende markten. Dan is niet alleen een privaat belang gediend, maar leveren we meteen een bijdrage aan het verduurzamen van de wereldwijde energie-infrastructuur.
- Een ander voorbeeld: Het kabinet diende op 18 januari dit jaar het wetsvoorstel voor de oprichting van Invest-NL in bij de Tweede Kamer. Van dit fonds, dat 2,5 miljard euro aan overheidsgelden gaat beheren, is een derde bedoeld voor ondersteuning van economische activiteiten in het buitenland. Een snelle lezing laat zien dat het woord 'klimaat' twee keer voorkomt, namelijk de keren dat het 'Ministerie van Economische Zaken en Klimaat' wordt genoemd. Hoe kan het dat onze wetgevende macht in 2019 geld vrij maakt voor een maatschappelijke transitie, zonder helder aan te geven dat deze middelen niet in fossiel gestopt mogen worden? Of, anders gezegd; hoe mooi zou het zijn als Invest-NL fossielvrij zou worden, zodat we garanderen dat duurzame ondernemingen optimaal kunnen profiteren van dit publieke kapitaal?
- Of neem het systeem van investeringsbescherming, dat Nederland met hand en tand verdedigt. Onderzoek toont aan dat dit systeem wereldwijd een remmend effect heeft op de energietransitie. Onder dit systeem, dat investeerders in staat stelt staten aan te klagen als zij toekomstige winsten mislopen door veranderingen in beleid, worden steeds meer zaken aangespannen tegen landen die de fossiele sector willen belemmeren, in lijn met het Parijsakkoord. Wat nu, als we die investeringsbescherming zouden afschaffen, zodat landen kunnen handelen naar het voortschrijdend inzicht rondom klimaat, zonder daarvoor gestraft te worden?
Het goede nieuws is dat binnen de financiële sector een groeiende interesse ontstaat in verduurzaming. APG, dat het geld van ons grootste pensioenfonds ABP belegt, claimt bijvoorbeeld dat het al 60 miljard euro belegd heeft in duurzame projecten. Veranderingen in beleid van de Nederlandse overheid en in de richting waar het haar publieke middelen voor inzet, zouden een geweldige hefboom zijn voor alle beleggers en investeerders die klaar staan om hun geld in andere zaken dan fossiel te stoppen.
De overheid is marktmeester
De overheid, aangestuurd door de politiek, is marktmeester, of ze nou wil of niet. Beleid, en vooral ook internationaal beleid, bepaalt de contouren van de markt. Zolang er geen belasting op klimaatvervuiling wordt geheven en we fossiele activiteiten zelfs breeduit ondersteunen, blijft de prijs van olie, kolen en gas kunstmatig laag. Als de overheid 20ste-eeuwse, fossiele exportactiviteiten blijft steunen en beschermen, slaat het de transitie waar die in de 21ste mogelijk en tegelijk broodnodig is, dood.
Hoe je het ook wendt of keert, het beschermen en ondersteunen van de fossiele sector is niets anders dan regulering, ook al willen de regeringspartijen, met Rutte voorop, ons doen geloven dat ze voor deregulering zijn. En met dat dogma schudt hij de hand van Bolsonaro en leidt hij een regering die gemoedelijk de andere kant op kijkt om alles te houden zoals het is. Het is tijd dat onze politici, met minister Kaag voorop, ons buitenlandbeleid veel kritischer en creatiever gaan bekijken. Zo niet, dan missen we als land een enorme kans om niet alleen onszelf, maar de hele wereld een stapje dichter bij het antwoord op klimaatverandering te brengen.
Dit artikel is geschreven voor Vice Versa en ook daar gepubliceerd.
Voor meer informatie

Lees meer over dit onderwerp
-
Externe link / 30 september 2019
Podcast met Danielle Hirsch op Springtij: "Een hard debat brengt je verder in je eigen denken"
Luister naar het interview over leiderschap in Impact met Daniëlle Hirsch op Springtij. Wat zijn haar drijfveren om telkens weer het debat aan te gaan over klimaatverandering en de invloed daarop van de Nederlandse economie in binnen- en buitenland? "Ik put inspiratie uit de relaties met al die mensen over de hele wereld die op hun eigen plek werken aan duurzame, eerlijke oplossingen."
-
Brief / 8 maart 2023
Brief over het recht op demonstreren, als inbreng op de vergadering van de gemeenteraad van Den Haag op 9 maart 2023
Namens 36 maatschappelijke organisaties stuurden we een brief aan de gemeenteraad en de burgemeester van Den Haag, om hen op te roepen het recht op vreedzaam protest te respecteren. Dit naar aanleiding van de aankomende blokkade van de A12 door Extinction Rebellion. Voorafgaand aan hun vorige blokkade werden activisten voorafgaand al opgepakt. Wij maken ons zorgen dat zulke arrestaties toekomstige demonstraties in de kiem zullen smoren, en vragen de burgemeester en de leden van gemeenteraad daarom met klem om het recht op demonstreren in Den Haag te koesteren.
-
Brief / 24 juni 2022
Brief aan minister Schreinemacher over internationale klimaatstrategie
De minister voor Internationale Handel en Ontwikkelingssamenwerking werkt aan een Internationale Klimaatstrategie. Een groep van negen Nederlandse maatschappelijke organisaties waaronder Both ENDS, roept vandaag in een brief (zie download-knop) op tot een strategie die de impact van onze uitstoot op ontwikkelingslanden beperkt en die de miljoenen mensen in de meest kwetsbare posities in staat stelt te overleven op een warmere aarde.
-
Brief / 4 mei 2020
Brief aan Minister Kaag met vijf aanbevelingen om de SDG’s en het Klimaatakkoord te halen
De coronacrisis laat zien dat onze huidige economie onlosmakelijk verbonden is met vervuiling van de aarde en mensen over de hele wereld in zeer kwetsbare posities brengt. Both ENDS en MVO Nederland – maken ons vooral zorgen over wat we horen over mensenrechten, klimaat en milieu. In een brief aan Minister Kaag roepen we op om nu in te zetten op de Sustainable Development Goals (SDG's) en het klimaatakkoord.
-
Nieuws / 25 april 2022
Input Both ENDS op Rondetafelgesprek ‘Klimaat en vergroening’
Both ENDS was aanwezig bij de 'Rondetafel over Klimaat en Vergroening', georganiseerd door minister Schreinemacher (Handel en Ontwikkelingssamenwerking). Het gesprek dient als input voor zowel de beleidsnota als het Internationale Klimaat- en Milieubeleid die ze de komende maanden beide zal presenteren. Ter voorbereiding van het gesprek deelden we onze visie op hoofdlijnen met haar.
-
Blog / 19 september 2019
Er ligt een kans van 1,5 miljard euro op de Vergeten Klimaattafel
Door Daniëlle HirschBeloon risicovol internationaal ondernemen in groen en stop met de hulp aan de internationale fossiele industrie
Het klimaat is ‘hot’. Iedereen praat erover. ‘Iedereen doet wat’ roept de overheid in haar recent gestarte publiekscampagne. Goed plan. Laten we echt wat doen. Te beginnen met een stop op onze ondersteuning van de internationale handel door onze eigen Nederlandse multinationals in fossiele energie. Een kans van 1,5 miljard euro waarmee we klimaatverandering op internationale schaal kunnen tegengaan en tegelijkertijd onze innovatieve ondernemers een impuls kunnen geven. Vandaag aan de Vergeten Klimaattafel gaat het over de kansen voor Nederland om echt impact te hebben. En die kansen zijn gigantisch. Want ons grote geld en onze invloed zit in het buitenland.
-
Evenement / 14 oktober 2020, 20:30 - 21:30
A Just Transition #1: Een nog ongemakkelijkere waarheid
Kan onze energie- en landbouwtransitie eerlijker? Zodat we landen in Afrika, Azië en Zuid-Amerika niet juist afhankelijker maken van olie en gas, mijnbouw en destructieve landbouw? Both ENDS' directeur Danielle Hirsch, Donald Pols (Milieudefensie), Harjeet Singh (Action Aid) en klimaatgezant Marcel Beukeboom gaan in gesprek over het gebrek aan klimaatrechtvaardigheid, financiële gereedschappen voor een eerlijke transitie, duurzame mythes en corporate accountability.
-
Dossier
Nederland en de SDG’s: Een betere wereld begint bij jezelf
In 2015 committeerden de lidstaten van de VN zich aan de vooruitstrevende Sustainable Development Goals (SDG's). In tegenstelling tot de voorgangers van deze doelen – de Millenniumdoelen - erkennen de SDG's het belang van gelijkheid binnen én tussen landen, van besluitvormingsprocessen waarin alle mensen erkend en gehoord worden, en van voor iedereen toegankelijke, onafhankelijk functionerende rechtssystemen.
-
Blog / 13 mei 2020
Goud, koper en gas kun je niet eten
Door Daniëlle Hirsch"Het virus verspreidt zich sneller dan de informatie", was het eerste dat wij in Nederland hoorden over de verspreiding van COVID-19 in veel Afrikaanse landen en de maatregelen die ertegen genomen werden. Terwijl noodsituaties werden afgekondigd, grenzen werden gesloten en bij ons beelden van gewelddadige leger- en politieoptredens binnenstroomden, wisten veel mensen buiten de grote steden nog niet wat er aan de hand was. Toen meer duidelijk werd, ontstonden grote zorgen over de gevolgen van de genomen maatregelen: het stilvallen van de informele economie, voedseltekorten en interne migratiestromen.
-
Nieuws / 10 augustus 2021
Opinie: De geest komt uit de fles als we ons niet anders gaan verhouden tot de natuur
Als reactie op het laatste klimaatrapport van het IPCC, schreven de directeuren van IUCN NL, Tropenbos International, Wetlands International, Both ENDS en het Institute for Environmental Security een opiniestuk voor de Volkskrant over de belangrijke rol die natuurbeleid zou moeten spelen in het tegengaan van klimaatverandering.
-
Nieuws / 14 maart 2021
Stem voor het klimaat!
Verschillende collega's van Both ENDS maakten vandaag op verschillende locaties lawaai voor het klimaat tijdens het klimaatalarm. Onze collega Annelieke Douma gaf in Haarlem een korte speech over de grote rol die Nederland speelt in klimaatverandering en milieudegradatie buiten onze grenzen. Ze gaf daarbij een aantal suggesties die het Nederlandse buitenlandbeleid meteen al een heel stuk klimaatvriendelijker zouden maken. Hieronder de tekst die door haar werd uitgesproken.
-
Nieuws / 31 maart 2020
55 organisaties spreken zich opnieuw uit voor het klimaat
De afgelopen maanden wordt de wereld opgeschrikt door een nieuwe grote bedreiging, naast klimaatverandering: het COVID-19 virus dat zich steeds verspreidt. Op veel plekken wordt alles in het werk gesteld om deze crisis het hoofd te bieden en de zorgen om het klimaat zijn bij velen, begrijpelijkerwijs, enigszins op de achtergrond geraakt. We weten niet wat de toekomst brengt en wanneer de COVID-19 crisis achter ons zal liggen, maar helaas staat wel vast dat wereldwijde klimaatverandering tegen die tijd niet is gestopt. Daarom blijven wij ook nu, terwijl er zoveel urgente zaken spelen, een vuist maken voor het klimaat.
Aanstaande vrijdag 3 april vinden over de hele wereld online klimaatacties plaats en wij roepen iedereen op om daaraan mee te doen.
-
Nieuws / 26 november 2019
55 organisaties zeggen 'het klimaat is van iedereen'
Maar liefst 55 goede-doelenorganisaties, stichtingen en verenigingen, waarvan een groot deel zich normaal gesproken niet hoofdzakelijk met klimaatverandering bezighoudt, uiten in de verklaring 'Het klimaat is van iedereen' opnieuw hun zorg over de gevaren van klimaatverandering voor alles en iedereen.
Zij roepen op tot urgente actie en ondersteunen de internationale Klimaatstaking van aanstaande vrijdag 29 november. Jong en oud zullen in de hele wereld opnieuw de straat op gaan, en ook in Nederland zullen in veel steden klimaatstakingen worden georganiseerd.
-
Evenement / 27 september 2019, 13:00
Klimaatstaking
Op vrijdag 27 september doet Both ENDS mee aan de klimaatstaking en de manifestatie in Den Haag.
Zo laten we onze regering weten dat er geen tijd meer te verliezen is en ze nu op alle beleidsterreinen serieus in actie moet komen om klimaatverandering te stoppen.
Meer informatie over de klimaatstaking vind je op www.klimaatstaking.nl
-
Nieuws / 25 september 2019
Meer dan 50 organisaties verenigen zich voor het klimaat
52 goede-doelenorganisaties, stichtingen en verenigingen, waarvan een groot deel zich normaal gesproken niet hoofdzakelijk met klimaatverandering bezighoudt, uiten in de verklaring 'Het klimaat is van iedereen' hun zorg over de gevaren van klimaatverandering voor alles en iedereen. Zij roepen op tot urgente actie en ondersteunen de Klimaatstaking aanstaande vrijdag 27 september in Den Haag.
-
Evenement / 10 maart 2019, 13:00 - 16:00
Klimaatmars Amsterdam
Op zondag 10 maart 2019 neemt Both ENDS deel aan wat naar verwachting de grootste klimaatmars van Nederland tot nu toe wordt. De mars wordt georganiseerd door Milieudefensie, Greenpeace, Oxfam Novib, FNV, De Goede Zaak en de Woonbond en wordt ondersteund door Both ENDS en een groot aantal diverse maatschappelijke organisaties. Samen eisen we een veilige toekomst voor onszelf, onze kinderen en voor alle mensen wier leven al bijna bijna onmogelijk is of zal worden gemaakt door de effecten van klimaatverandering zoals droogte, overstromingen ziekte en voedseltekorten.
-
Nieuws / 17 september 2019
Both ENDS en de klimaatstaking
Op 20 en 27 september wordt wereldwijd actie gevoerd voor het klimaat. In Nederland organiseren op 27 september vele organisaties een gezamenlijke staking en manifestatie in Den Haag. Dit is waarom Both ENDS meestaakt.
-
Nieuws / 7 oktober 2018
Onze directeur op nummer 52 in de Duurzame 100!
Wij zijn apetrots dat onze directeur Daniëlle Hirsch dit jaar wederom is opgenomen in de Duurzame 100 van Dagblad Trouw en ook nog eens meer dan veertig plekken is gestegen! Danielle staat onder andere op deze plek in de lijst om haar kritiek op de vaak destructieve rol die Nederland als handelsnatie en grote veroorzaker van CO2-uitstoot in de wereld speelt (daarbij vaak gesteund door de overheid), maar ook om haar constructieve houding als het gaat om het vinden van alternatieven en oplossingen.
-
Blog / 16 april 2020
Voor een andere toekomst zijn nieuwe gezichten nodig
Door Daniëlle HirschIn deze tijd van crisisgedreven reflectie lezen we uit alle hoeken en gaten rake analyses van verleden en heden, die worden vertaald in actieagenda’s. Veel analyses zijn inhoudelijk – ze gaan over ongelijkheid, klimaat, financiële sector, gezondheidzorg, onderwijs, vrouwenrechten. Ze gaan over het ‘wat’ en veel minder over ‘wie’ of ‘hoe’. Maar een andere toekomst bouw je samen met iedereen van jong tot oud, man én vrouw. Deze toekomst overkomt ons niet, we zijn er zelf bij. Tijd voor nieuwe gezichten aan tafel met een andere stem. Tijd voor een nieuwe toekomst.
-
Nieuws / 27 mei 2021
Vrijdag 28 mei: internationale dag van de Klimaatwake
Tijdens de kabinetsformatie waakt een groep bezorgde burgers bij het Catshuis om continue aandacht te vragen voor de klimaatcrisis. Daarbij is er op vrijdag 28 mei aandacht voor het internationale aspect hiervan, op initiatief van Cordaid, Oxfam Novib, Care, ActionAid, WECF, Hivos en Tearfund. Both ENDS steunt dit initiatief van harte.