Both ENDS

En
Nl
Zoeken
Blog / 25 May 2012

Gezocht: moedige mensen. Eigentijds palaver ondersteunt lokaal zelfbestuur

Gezocht: moedige mensen. Eigentijds palaver ondersteunt lokaal zelfbestuur

 

Stel je voor: goed geïnformeerde mensen, die hun ideeën en opinies met kracht van argumenten onder de aandacht van anderen weten te brengen, goed naar elkaar luisteren, alle belangen en visies afwegen en samen een besluit nemen. Niemand krijgt het volle pond, maar het compromis wordt door allen gedragen. Bestuurders die op 'open dagen' publiekelijk verantwoording afleggen over de manier waarop ze het dorp, de stad of de provincie besturen. Voor ons in het Westen klinkt het misschien niet zo opzienbarend - hoeveel er hier ook nog mis gaat - maar in veel delen van de wereld is het bovenstaande slechts een ver verwijderd ideaal.

Bij het formuleren van haar droom van een transparante en democratische samenleving grijpt Awimbo welbewust terug op het aloude Afrikaanse overlegmodel van het palaver: een vorm van vergaderen, vaak in de buitenlucht in de schaduw van een grote boom als de baobab, waarbij men net zo lang doorpraat tot iedereen het eens is. Niet gehinderd door agenda's die bepalen dat het overleg op tijd moet zijn afgerond. Dat maakte het palaver tot iets typisch Afrikaans, het ritme van het toenmalige Afrikaanse leven weerspiegelend.

Deze typisch Afrikaanse vorm van overleg is nog niet verdwenen, zeker niet op het platteland. Maar het element van zelfbestuur is er grotendeels uit verdwenen. Sinds de koloniale machten het voor het zeggen kregen in Afrika staan de traditionele chiefs, de trekkers van het overleg, onder controle van de regering. Janet Awimbo ziet het palaver juist als een uiting van zelfbestuur. "In zekere zin wil ik die traditionele manier van beslissingen nemen, waarbij mensen zichzelf besturen, terug. Dat systeem was begrijpelijk. De ouderen bepaalden wanneer de zaden de grond in moesten, wanneer het tijd was de gewassen te oogsten, hoe de oogst verdeeld moest worden, welk deel van de oogst voor de armen was. Maar de wereld is veranderd. Ik wil dat ook vrouwen en jongeren een plek krijgen." Lachend: "We willen niet langer dat een groep oude mannen de beslissingen neemt."

Deze vorm van lokaal bestuur vraagt moed, volgens Janet Awimbo: "De moed om op te houden met klagen, je leven in eigen hand te nemen en actief bij te dragen aan de ontwikkeling van je eigen buurt, gemeenschap en land." Awimbo, die in de Keniaanse havenstad Mombassa woont, ondersteunt organisaties in Oost-Afrika om hierin een rol te spelen. 'Capacity for courage' noemt ze dat, het vermogen om moedig te zijn. "Ik wil dat vermogen versterken. Daarvoor is het noodzakelijk dat mensen geïnformeerd zijn, en zich verantwoordelijk voelen om beslissingen te nemen over de wijze waarop zij willen leven en de plek waar ze leven." Awimbo is er van overtuigd dat mensen dit graag willen. Tot welke uitkomsten dit leidt is volgens haar niet te zeggen, "omdat die zich niet laten voorprogrammeren."

"We zijn niet zo moedig als we zouden moeten zijn", zegt Awimbo. Als ze 'we' zegt, bedoelt ze: wij Afrikanen. Teveel mensen verschuilen zich liever achter de ruggen van anderen. Dan hoeven ze zelf niet aan de slag. "Als je hen aanspreekt zeggen ze: we weten het niet, want niemand vertelt het ons." Ze wijst ook op de machtigen die er belang bij hebben dat anderen slecht geïnformeerd blijven. Dat maakt het zoeken naar de waarheid bijna onmogelijk. "Het heeft alles met macht en controle te maken." De meeste Afrikaanse politici en traditionele lokale chiefs delen niet graag informatie. Ook op districts- en regeringsniveau zijn de verantwoordelijken niet bereid (of nauwelijks bij machte) informatie te geven die mensen in staat stelt beslissingen te nemen die hun eigen levens betreffen. Ook over de media is ze niet positief: "We hebben radio, televisie en dagbladen, maar de journalisten voorzien ons niet van de informatie die de gaten in onze kennis dicht." Het gevolg is dat veel mensen een verwrongen wereldbeeld hebben, zegt Awimbo. "Ze denken dat het onvermijdelijk is dat mensen anderen domineren. Of dat verandering niet mogelijk is."

Handelen vanuit de waarheid
En zo kunnen de problemen van onze tijd maar dooretteren. "Iedereen weet inmiddels dat grondstoffen schaars zijn. Toch zijn maar weinig mensen bereid naar alternatieven te kijken. Ze zijn bang dat ze hun leven moeten veranderen. Dat geldt ook voor klimaatverandering. Mensen ontkennen dat het bestaat, omdat ze bang zijn voor de consequenties van het erkennen van dit fenomeen. We hebben dus mensen nodig die handelen vanuit de waarheid. Dat bedoel ik met capacity for courage. Ze, en eigenlijk geldt het voor ons allemaal, moeten de waarheid onder ogen leren zien en er naar handelen."

Als mensen betere informatie tot hun beschikking hebben, zich verdiepen in de manier waarop ze worden bestuurd, kunnen ze daar creatief op inspelen, eigen ideeën opperen in plaats van af te wachten. "En we zouden de moed en vastberadenheid krijgen om hetzelfde te vragen van hun broers en zussen, kinderen, buren, vrienden, collega's."

Awimbo's ideaal is dat bestuurders op alle niveaus tijdens open dagen verantwoording afleggen over hun werk, hun besluiten en hun prestaties. En daarover de discussie aangaan met de mensen voor wie ze werken. En dan moet het wat haar betreft niet in de eerste plaats gaan over het aantal gebouwde openbare toiletten, maar vooral over het informeren van burgers. "Met andere woorden: wat heeft het bestuur, of dat nu een ministerie is of de burgemeester, er aan gedaan om de 'bestuurlijke geletterdheid' van burgers te vergroten?"

Broedplaatsen
Ook burgers moeten aan de slag. Awimbo wil hen stimuleren ideeën te ventileren over de manier waarop de samenleving bestuurd zou moeten worden. En die ideeën te toetsen aan de meningen van anderen. Broedplaatsen noemt ze dat: mensen krijgen er de ruimte in alle veiligheid hun ideeën te bediscussiëren. "Als je een idee hebt over jouw dorp, jouw wijk, moet je kunnen uitzoeken of het werkt. Of het een goed of slecht idee is. Zonder dat je gelijk in het kamp van een politieke partij belandt. Mensen moeten ervaren dat ze door onderhandelen en compromissen sluiten misschien 70 in plaats van 100 procent van hun wensen kunnen realiseren, maar dat de andere partijen dan ook tevreden zijn."

Waarom zou je dit werk niet overlaten aan politici? Daar zijn ze toch voor gekozen? Awimbo: "Veel mensen begrijpen niet dat het bestuur er is om de wensen van de bevolking uit te voeren. Ze hebben geen idee hoe ze invloed kunnen uitoefenen. We moeten de verantwoordelijkheid nemen voor ons eigen leven. Maar voor de goede orde: de broedplaatsen komen niet in plaats van de politiek, ze zijn bedoeld om het besluitvormingsproces te beïnvloeden."

Beter bestuur is niet het einddoel. Awimbo wil er mee bereiken dat alles wat het land aan natuurlijke rijkdommen te bieden heeft beter wordt beheerd. "Het gaat om ons water, onze lucht, ons land - wat bestemmen we als landbouwgrond, welke grond hebben we nodig voor de bouw van huizen en bedrijven -, de omvang van de landbouwproductie. Dit soort beslissingen."

Awimbo's ideeën vloeien voort uit haar vak: als ecoloog onderzoekt ze de relatie tussen planten, dieren en de mens. Het doel is om harmonie tussen die drie te creëren. Best lastig, want ze zitten elkaar flink in de weg. De oplossing is een compromis, waarbij alles en iedereen een beetje inschikt. "Ik ben vooral geïnteresseerd in de manier waarop ecologie het leven van mensen beïnvloedt."

Awimbo buigt zich samen met organisaties van lokale gemeenschappen over de vraag hoe bijzondere natuurgebieden te behouden, zonder dat dit ten koste gaat van de mensen die voor hun levensonderhoud op die gebieden zijn aangewezen. Dus mét en dóór diezelfde mensen. "In Afrika zijn dat juist de plekken waar mensen leven. Het ergste wat kan gebeuren - en dat gebeurt vaak! - is dat op centraal politiek niveau beslissingen worden genomen over de bescherming van ecologisch belangrijke plekken, met uitsluiting van de mensen die het betreft. Voor wie bescherm je die gebieden dan? Natuurlijk is het belang van de natuur niet altijd hetzelfde als het belang van mensen. Dan moet er een balans tussen die twee worden gevonden, moeten er compromissen worden gesloten. Een bos waar een gemeenschap honing oogst, is voor hen van wezenlijk belang: het is hun traditionele levenswijze. Die honing verhandelen ze met de omliggende gemeenschappen. Als het bos 100 procent beschermd gebied wordt, kunnen ze daar niet langer hun bijenkorven neerzetten. Terwijl ze geen bomen omhakken om er de korven neer te zetten. Anderen doen dat wellicht wel, maar door het bos rigoureus te beschermen tegen iedereen, blokkeer je ook de toegang voor de mensen die er alle belang bij hebben het te beschermen."

'Nairobi bepaalde alles'
Beslissingen van bovenaf zijn schering in inslag in Afrika. Toch ziet Awimbo wel verandering. In Kenia staat de regering in de hoofdstad steeds meer macht af aan de provincies. "Nairobi bepaalde alles. Ook het idee achter wat we nu 'lokaal' noemen is altijd centraal bepaald. Dat werkt niet in dit grote en diverse land. Je kunt een grote stad niet op dezelfde manier besturen als een agrarische gemeenschap. Eén pasklare oplossing voor alle verschillende regio's is onmogelijk."

In het moerassige kustgebied van Kenia heeft de regering samen met lokale gemeenschappen Community Forests Associations opgezet. Die geven de plaatselijke bevolking een stem in het beheer en de bescherming van de mangrovebossen. Zij kijken of bescherming mogelijk is, zonder de lokale visvangst te belemmeren. "Daarover onderhandelt men nu. Twintig jaar geleden was dit onmogelijk geweest in Kenia. Maar na heel veel druk van de bevolking kan het nu. De Keniaanse bevolking is door de machthebbers altijd gezien als een bron van goedkope arbeid, maar maakte nooit onderdeel uit van het besluitvormingsproces. Nu verandert dat. Dat vervult me met hoop."

Wat haar ook hoopvol stemt, is de ontwikkeling van de massamedia in haar land. "Vijftig jaar geleden werden die totaal gecontroleerd door de regering en gefortuneerde zakenlui. Tegenwoordig kan iedereen zijn opinie geven. Verandering is dus mogelijk."

 Al dinerend de schoonheid van een bos ervaren
Janet Awimbo (1964) houdt zich al ruim twintig jaar bezig met natuurbescherming en de betrokkenheid van mensen daarbij. Ze houdt zich bezig met het opleiden en trainen van mensen (capacity building), zodat die hun talenten en vaardigheden beter kunnen inzetten om hun leven in eigen hand te nemen. Daarnaast leert ze (lokale) overheden met elkaar te onderhandelen en compromissen te sluiten. Ook werkt ze aan sociale en ecologische rechtvaardigheid, ondermeer via het Global Greengrants Fund waarvan ze de coördinator voor Oost-Afrika is. Dit fonds geeft kleine subsidies aan lokale groepen. "Zo hebben we geld gegeven aan een groep mensen die bezig is een mangrovebos aan de kust te beschermen. Met het geld zijn ze een restaurant begonnen. Dat trekt mensen aan, die zo de waarde en schoonheid van het bos kunnen ervaren."
Awimbo werkte eerder voor organisaties als het Kenya Forestry Research Institute (KEFRI), het World Agroforestry Centre (ICRAF), The Impact Alliance, Pact Kenya en de ngo Resource Centre (Zanzibar). Ze is nu senior consultant bij Casework Equatorial, die mensen en organisaties aan de kust van Kenia helpt 'agents of positive change' te worden.



Lees meer over dit onderwerp