De Nederlandse deelname in de AIIB - een internationale bank met Chinese karakteristieken

In de recente China-notitie 'Een Nieuwe Balans' stipt Nederland zijn aandeelhouderschap in de AIIB aan als een mogelijkheid voor discussie met China over voorwaarden voor financiering en standaarden bij internationale financiële instellingen. We roepen Nederland met klem op om deze mogelijkheid ten volle te benutten. De AIIB beweert 'lean, clean and green'te (willen) zijn, maar een tekort aan transparantie, een gebrek aan ruimte voor maatschappelijke inspraak en slappe sociale en milieustandaarden doen het tegendeel vermoeden.

Duidelijk Chinees stempel

De AIIB is een internationale multilaterale bank die inzet op het financieren van infrastructuurprojecten, voornamelijk in Azië en Oceanië. Officieel wordt de bank niet gecontroleerd door China, maar als initiator en grootste aandeelhouder drukt de Chinese Volksrepubliek een duidelijk stempel op de bank. Het AIIB-hoofdkantoor is gevestigd in Beijing, de eerste AIIB president is de Chinees Jin Liqun, en tot eerste voorzitter van de raad van gouverneurs werd de Chinese minister van financiën Lou Jiwei benoemd. In de beginfase hield de Bank afstand van het Chinese Belt & Road Initiatief, maar recentelijk spreekt de AIIB-president over het complementaire karakter van beiden. Ook zegt hij openlijk dat het wellicht een goed idee is dat de AIIB meer gaat investeren in Chinese infrastructuurprojecten.

Na drie jaar wordt steeds duidelijker dat dit een internationale bank is met Chinese karakteristieken. Een aantal problematische issues die zich in China zelf voordoen, komen ook tot uiting binnen de praktijken van de bank. De AIIB vertoont een gebrek aan goede en strenge sociale en milieustandaarden, een gebrek aan transparantie, en een gebrek aan inspraak voor het maatschappelijk middenveld.

Onvervulde voorwaarden

De Tweede Kamer heeft bij het besluit tot deelname aan de AIIB in 2015 een motie aangenomen. De motie stelt dat de sociale en milieustandaarden van de bank tenminste gelijkwaardig dienen te zijn aan die van andere internationale financiële instellingen. De sociale en milieustandaarden van de AIIB zijn echter met veel ruimte voor interpretatie en met open einden opgesteld. Een aantal andere belangrijke beleidsinstrumenten, zoals het klachtenmechanisme en het beleidsdocument over openbaarheid van informatie, werden bovendien pas effectief in 2019, nadat de bank al miljoenen investeerde. Een veelgehoord argument ter vergoelijking stelt dat de projectfinancieringen in deze beginperiode cofinancieringen met andere publieke banken betroffen, en dat de standaarden van deze andere banken werden toegepast. Er was echter ook al een project volledig gefinancierd door de AIIB zelf (Beijing Gas), en dit zonder cofinanciering van anderen.

Gebrekkig toezicht

Een extra probleem betreft het gebrekkige toezicht van het bestuur op de directie. Dit waarborgt de naleving van internationale standaarden zeer slecht. Aandeelhouders hebben vorig jaar goedgekeurd dat besluitvorming over investeringen tot 200 miljoen dollar voor publieke investeringen en 100 miljoen voor private investeringen aan de president worden overgelaten, zonder duidelijk toezicht vanuit het bestuur.

Dit gebrekkige toezicht kan verder niet worden gecorrigeerd door een buitenwacht van ngo's en journalisten. Er bestaan geen duidelijke tijdgebonden regels voor de openbaarheid van informatie, en de besluitvorming verloopt niet transparant. Een extern toezicht op besluiten die door de president van de bank eigenstandig kunnen worden genomen, is hiermee verder geminimaliseerd.

Slecht klachtenloket

Tot slot zijn er voor burgers die mogelijk schade ondervinden van een project, weinig mogelijkheden om in te spreken. Het klachtenmechanisme van de bank is erg ontoegankelijk, zeker in vergelijking met dat bij andere banken, en de indiener van een klacht moet aan hoogdrempelige voorwaarden voldoen. Het klachtenmechanisme zelf neemt geen onafhankelijke positie binnen de bank in: een operationeel manager is zowel verantwoordelijk voor de beoordeling van klachten als voor de evaluatie van projecten.

Uitgesloten van de jaarvergadering 2019 in Luxemburg

We hebben in de voorbereiding op de jaarvergadering 2019 gemerkt dat er geen ruimte is geboden aan het maatschappelijk middenveld om zogeheten side-meetings te organiseren, anders dan bij de Wereldbank of de Aziatische ontwikkelingsbank. Helaas hebben wij verder moeten vaststellen dat een aantal van onze partner-ngo's zijn uitgesloten van deelname voor de jaarvergadering, en dat de reden en het selectieproces op grond waarvan dit is gebeurd niet duidelijk zijn.

Europees belastinggeld

De AIIB-jaarvergadering in Luxemburg biedt een ideale gelegenheid voor Nederland en de andere Europese aandeelhouders van de bank om hun verantwoordelijkheid te nemen. We roepen hen op om mensenrechten en milieu duidelijk te agenderen, en ook het maatschappelijk middenveld beter te betrekken bij discussies hierover. Dit geeft een belangrijk signaal dat de bank van alle deelnemers is, en niet enkel van China, waar de ruimte voor het maatschappelijk middenveld alsmaar kleiner wordt en ngo's niet kunnen meepraten over mensenrechten. Daarnaast is het voor Nederland en de andere Europese deelnemers een gelegenheid om het belang dat zij hechten aan openbaarheid van informatie, burgerparticipatie en eigen toezicht op naleving van beleid te demonstreren aan het Europese publiek, van wiens belastinggeld de bank medegefinancierd wordt.