Hoe de mangroven in Suape weer groeien

Mariana: "Het is voor het mangrovebos essentieel dat het het rivier- en zeewater in en uit kunnen stromen. Door de dam kon dit niet en stond het bos eigenlijk constant onder water. De dam heeft de natuurlijke cyclus van eb en vloed, die nodig is voor een gezonde flora en fauna, jarenlang gestopt. Toen een gedeelte van de dam eindelijk weg werd gehaald, kon het water pas goed heen en weer stromen. En het resultaat was zó bijzonder: Het milieu heeft echt een aantal jaar op de intensive care gelegen, maar komt nu weer tot leven."

Aangifte al in 2008

De dam werd in 2007 gebouwd als een soort toegangsweg voor de aanleg van een grote scheepswerf. De Quilombola gemeenschap – afstammelingen van vroegere tot slaaf gemaakten – van het dorp Mercés deed al in 2008 hiertegen aangifte omdat hun leefomgeving door de dam ernstig werd aangetast. De openbaar aanklager deed hier helaas jarenlang niets mee. Gelukkig is dat de afgelopen twee jaar veranderd.

Allereerst omdat Fórum Suape de publieke druk en de zichtbaarheid vergrootte en zich samen met de gemeenschap van Mercés mobiliseerde. Verder is van doorslaggevend belang geweest dat een nieuwe ambtenaar die de verantwoordelijkheid voor het dossier Suape bij het openbaar ministerie kreeg bereid was deze kwestie op te pakken. "Op deze manier lukte het ons om intern bij het openbaar ministerie hulp te krijgen." Als onderdeel van de mobilisatie zou Forum Suape een zogenaamde 'TAC' - Termo de Ajustamento de Conduta – indienen, een juridisch instrument waarmee bedrijven kunnen worden gedwongen bepaalde maatregelen uit te voeren. "Toen het havenbedrijf SUAPE (Governor Eraldo Gueiros Industrial Port Complex) begreep dat Forum Suape de wet achter zich had zegde het uiteindelijk toe de dam gedeeltelijk weg te halen. En dat hebben ze dus gedaan. Door het zelf te doen konden ze de controle behouden."

Op 9 augustus 2021 werd er bijna 35 meter uit de 170 meter lange dam weggehaald. De alleen maar gedeeltelijke opening is nog niet groot genoeg om de natuur helemaal te herstellen. "Om dit aan te tonen doen we ecologisch onderzoek: we houden in de gaten wat het effect van de gedeeltelijke opening is, en wat voor een effect de volledige verwijdering van de dam zou hebben. Het havenbedrijf gebruikt als argument dat het helemaal weghalen van de dam te duur is. Maar dit klopt niet, want de afspraak die ze oorspronkelijk hadden gemaakt, was dat de dam tijdelijk zou zijn. Het is nu vijftien jaar later. Ze hebben zich dus totaal niet aan de gemaakte afspraken gehouden."

Stap voor stap is het ecosysteem aan het herstellen. Hoe meer doorstroming er is, hoe meer herstel optreedt. Het ecosysteem wordt diverser, de biodiversiteit zal verrijken. Alleen al door deze kleine opening zien Mariana en haar collega's nieuwe mangroves opkomen en langzamerhand zal dat steeds meer toenemen. Forum Suape blijft druk uitoefenen door gebruik te maken van publieke middelen. Ze hebben momenteel een schadeclaim bij de rechtbank ingediend. Mariana legt uit dat "eigenlijk het openbaar ministerie dit had moeten doen, maar we doen het nu zelf. Hierbij stellen we het havenbedrijf aansprakelijk voor de schade die de dam heeft veroorzaakt, want zij hebben de directe verantwoordelijkheid en zij hebben de bouw laten uitvoeren. Zij moeten de dam dus ook weer weghalen."

Opzettelijk

Er was al heel lang een alternatieve route naar de scheepswerf, maar toch hield het havenbedrijf de dam al die tijd in stand. Mariana: "Hier zat iets anders achter. Het havenbedrijf wilde het de mensen van Mercés moeilijk maken om in het gebied te blijven wonen. Mensen konden niet meer goed overleven in Mercés, ze konden niks planten, het magrovebos was ziek en de mensen werden ook ziek. Het is makkelijker om mensen weg te krijgen als ze ziek zijn."

Volgens Mariana had de cursus over agro-ecologie, met steun vanuit het Both ENDS programma GAGGA aan de vrouwen in de gemeenschap gegeven, ook een groot positief effect. "De vrouwen vrolijken hierdoor op, ze zijn blij om de landbouw weer op te kunnen pakken. Dit was iets wat in de vergetelheid was geraakt doordat alles wat ze vroeger plantten kapot werd gemaakt en verwijderd door het havenbedrijf, dat de 'officiële landrechten' claimt over het gebied. Nu planten ze gewoon hun gewassen weer en hopen vervolgens maar dat het havenbedrijf hun producten met rust laat."

Ondanks het feit dat de dam maar gedeeltelijk is weggehaald, betekent deze ontwikkeling heel veel voor de gemeenschap van Mercés. "Dit was ongelooflijk. Al helemaal met een partijdige rechtsmacht die heel vaak het voordeel aan het havenbedrijf heeft gegeven. Het is wel degelijk mogelijk om te winnen als mensen zich verenigen."

Rol Both ENDS

"Both ENDS heeft Fórum Suape vanaf zijn ontstaan ondersteund bij het tegengaan van tal van problemen rondom de havenuitbreiding in Suape, waaronder de afsluiting van de Rio Tutuoca. Samen met lokale vissers is in 2015 een formele klachtenprocedure onder de OESO Richtlijnen voor multinationale ondernemingen aangespannen tegen het havenbedrijf Suape, Nederlands baggerbedrijf Van Oord en de Nederlandse exportkredietverzekeraar ADSB, waarbij de gevolgen van de dam ook op de agenda zijn geplaatst. Recentelijk heeft Both ENDS Forum Suape geholpen met steun voor het maken van een documentaire over de geschiedenis van de Rio Tatuoca en van de gemeenschap die van de rivier afhankelijk is. We hebben een campagne opgezet (Rios Livres, Mangues Vivos!), met podcast's en video's. We hebben ook een bioloog in dienst genomen om een technisch rapport over de lokale ecologie op te stellen. Daarnaast hebben we een advocaat ingezet om te helpen bij het opstellen van onze schadeclaim. Zonder de hulp van Both ENDS was dit allemaal niet mogelijk geweest."

Mariana kreeg, als jonge milieuactivist, een gift van het Joke Waller Hunter initiative (JWHi) van Both ENDS. "Daarmee heb ik een cursus gedaan in Costa Rica over de omgang met vochtige gebieden in een context van klimaatveranderingen. Dit heeft mij geholpen om duidelijkheid te krijgen over het algehele proces en de acties die nodig waren. En zoals jullie kunnen zien: het heeft zijn vruchten afgeworpen!"

 Over Mariana

 *Mariana Vidal heeft rechten gestudeerd en specialiseerde zich in landrechten. In 2014 raakte ze via de organisatie Comissão Pastoral da Terra (CPT) betrokken bij de ontwikkelingen in Suape. Ze begon bij Forum Suape als juridisch adviseur, en werkt tegenwoordig fulltime. Ze coördineert de projecten van het forum, dat volgens haar eigenlijk niet meer een forum is, maar een echte organisatie. Het doel van het forum is om de lokale gemeenschappen in het havengebied van Suape te versterken, hun zichtbaarheid te vergroten en incidenten in en rondom de haven in kaart te brengen en aan de kaak te stellen.