Dutch Bilateral Investment Treaties: 60 years of protecting multinationals
Op 23 mei 1963 tekende Nederland zijn eerste bilaterale investeringsverdrag (BIT), met Tunesië. bedoeld om een belangrijke bijdrage te leveren aan de bescherming van buitenlandse investeringen door Nederlandse bedrijven. Inmiddels heeft Nederland 75 bilaterale investeringsverdragen met landen over de hele wereld. Uit een onderzoek van SOMO, Both ENDS en Transnational Institute (TNI) blijkt echter dat ze in de praktijk vooral multinationals een krachtig instrument in handen geven dat wereldwijd verstrekkende gevolgen heeft voor mens en milieu.
De belangrijkste punten uit het onderzoek:
- - De afgelopen 60 jaar heeft Nederland een netwerk van 75 bilaterale investeringsverdragen (BIT's) opgezet met landen voornamelijk in Azië, Afrika en Latijns-Amerika. Deze verdragen werden gesloten met de belofte om buitenlandse investeringen en economische groei te bevorderen. Maar ze zijn vooral gebruikt door multinationale ondernemingen om regeringen aan te klagen onder het Investor-to-State Dispute Settlement (ISDS) mechanisme en compensatie te eisen voor maatregelen die hun winst aantasten, inclusief maatregelen in het algemeen belang.
- - Nederland is een belangrijk doorsluisland voor wereldwijde investeringen. Ruim 40 procent van de totale Nederlandse uitgaande investeringen in BIT-partnerlanden is gestructureerd via lege vennootschappen of Special Purpose Entities (SPE's). In sommige landen betreft dit vrijwel alle investeringen.
- - Nederlandse BIT's zijn berucht om hun investeringsvriendelijke bepalingen en om het mogelijk maken van treaty-shopping. Met een totaal van 106 bekende zaken onder Nederlandse BIT's is Nederland na de Verenigde Staten de populairste thuisstaat in ISDS. Buitenlandse investeerders die gebruik maken van Nederlandse BIT's hebben claims ingediend voor een bedrag van 105 miljard dollar. Tribunalen hebben reeds 18,2 miljard dollar aan compensatie toegekend. Deze bedragen vormen een aanzienlijke financiële last voor overheden en kunnen hun vermogen om cruciale publieke diensten aan hun burgers te verlenen ondermijnen.
- - 71 procent van de ISDS-zaken die onder Nederlandse BIT's worden aangespannen, wordt via SPE's gevoerd. Nog eens 5 procent betreft andere entiteiten in buitenlandse handen die geen SPE's zijn en substantiële bedrijfsactiviteiten en werkgelegenheid in Nederland ontplooien. Dit betekent dat meer dan driekwart van de zaken wordt aangespannen door niet-Nederlandse investeerders.
- - In de helft van de gevallen gaat het om bedrijven met een jaaromzet van meer dan 1 miljard dollar en particulieren met een nettovermogen van meer dan 100 miljoen dollar. Extra grote ondernemingen met een jaaromzet van meer dan 10 miljard dollar vormen 26 procent van de zaken. Slechts 8 procent van de zaken betreft ondernemingen met minder dan 100 miljoen dollar aan jaarinkomsten.
- - Van de 106 zaken zijn er 21 (20 procent) gerelateerd aan de fossiele industrie, waarmee in totaal meer dan 55 miljard dollar aan schadeclaims is gemoeid, waarvan 11,5 miljard dollar reeds is toegewezen. Dergelijke claims kunnen risico's opleveren voor energie- en klimaatbeleid in de gastlanden.
- - Een kleine groep arbiters behandelt de meeste zaken onder Nederlandse BIT's. De elf meest benoemde arbiters bij claims zijn betrokken bij 82 van de 106 zaken (72 procent). Deze arbiters komen bijna allemaal uit het mondiale Noorden (Europa, Canada en Australië).
- - In plaats van in te zetten op langdurige en onzekere heronderhandelingen van 75 BIT's, op basis van een nieuw model dat nog steeds ISDS en bescherming voor fossiele brandstoffen omvat, zou Nederland op korte termijn moeten streven naar beëindiging van bestaande verdragen in samenwerking met de partnerlanden om de noodzakelijke beleidsruimte te creëren voor duurzame ontwikkeling.
Lees de volledige publicatie
Dutch Bilateral Investment Treaties: 60 years of protecting multinationals
Voor meer informatie
Lees meer over dit onderwerp
-
Dossier /Geen VIP-rechten voor multinationals: Kies voor mens en milieu!
Inheemse volken in Paraguay zien zich bij hun pogingen de grond van hun voorouders terug te vorderen, gedwarsboomd door Duitse investeerders. In Indonesië zijn Amerikaanse mijnbouwbedrijven erin geslaagd nieuwe wetgeving ongedaan te maken die bedoeld was om de economische ontwikkeling van het land te stimuleren en de bossen te beschermen. Dat is de impact die investeringsverdragen kunnen hebben op de ontwikkeling en rechten van de bevolking op sociaal, milieu- en economisch gebied. Waarom? Vooral vanwege zogenaamde 'Investor-to-State Dispute Settlement'-clausules die vaak zijn opgenomen in dit soort verdragen.
-
Dossier /Internationale handel en investeringen met oog voor mens en milieu
Het netwerk van internationale handels- en investeringsverdragen is groot en onoverzichtelijk; Nederland alleen al heeft meer dan 70 bilaterale investeringsverdragen (BITs) en is betrokken bij de handels- en investeringsverdragen die de EU afsluit, zoals met de Zuid-Amerikaanse Mercosur-landen of met Indonesië.
-
Dossier /Investeringsverdragen
Investeringsverdragen moeten inclusief en duurzaam en gelijkwaardig zijn. Dat betekent dat de belangen van mensen en hun leefomgeving niet ondergeschikt zouden moeten zijn aan die van bedrijven.
-
Voor de pers / 2 December 2025Einde Nederlandse betrokkenheid bij controversieel gasproject in Mozambique in zicht na terugtrekking TotalEnergies uit Nederlandse verzekering
DEN HAAG/CABO DELGADO, 1 december 2025 - Vandaag heeft minister van Financiën Eelco Heinen bekendgemaakt dat TotalEnergies zich terugtrekt uit een Nederlandse exportkredietverzekering van $640 miljoen voor een controversieel gasproject in Mozambique. Ondanks dat de Nederlandse regering jarenlang om deze beslissing heen heeft gedraaid, is hiermee alsnog een deel van de Nederlandse betrokkenheid bij dit desastreuze project beëindigd.
-
Blog / 25 November 2025COP30 laat zien waarom het afschaffen van ISDS essentieel is voor echte klimaatactie
In mijn interventie op COP30 sprak ik over één van die krachten: het systeem van investeerder-staatarbitrage (ISDS). Via ISDS kunnen fossiele bedrijven regeringen voor miljarden aanklagen wanneer zij bossen willen beschermen, emissies willen reguleren of een verantwoord fossiel afbouwpad uitstippelen. Alleen al in het Amazonegebied worden honderden olie- en gasprojecten nog steeds beschermd door ISDS-clausules. Dit verandert bosbescherming in een financieel risico en creëert klimaatfinanciering in omgekeerde richting.
-
Dossier /Handelsverdragen
Handelsverdragen hebben vaak niet alleen vergaande gevolgen voor de economie van een land, maar ook voor mens en milieu. Vooral de meest kwetsbare groepen zijn de dupe van internationale handelsverdragen.
-
Nieuws / 5 November 2025Nieuwe ISDS-claim tegen Nederland: Petrogas daagt de staat voor arbitragetribunaal over solidariteitsbijdrage en bronbelasting op royalty’s
SOMO en Both ENDS veroordelen scherp de nieuw aan het licht gekomen arbitragezaak die is aangespannen door Petrogas, een Omaans olie- en gasbedrijf dat twee gasvelden in de Nederlandse Noordzee exploiteert. Het bedrijf klaagt de Nederlandse staat aan op basis van de investor-state dispute settlement (ISDS) clausule in het bilaterale investeringsverdrag tussen Nederland en Oman.
-
Publicatie / 16 October 2025
-
Nieuws / 6 October 2025Van Entebbe naar Accra: het maatschappelijk middenveld herschrijft de regels van investeringen
Door Fernando Hernández Espino en Bart-Jaap Verbeek
Bijna een jaar nadat het Afrikaanse maatschappelijk middenveld in Oeganda bijeenkwam om de Verklaring van Entebbe aan te nemen, blijft de oproep om het internationale investeringsbestuur te hervormen aan kracht winnen. Van 6 tot en met 9 oktober komen meer dan 50 maatschappelijke organisaties uit West-Afrika – onder andere uit Ghana, Senegal, Nigeria, Ivoorkust, Kameroen, Gambia en Sierra Leone – én uit Kenia en Latijns-Amerika samen in Accra, om de visie van de Verklaring verder te verdiepen en in de praktijk te brengen.
-
Nieuws / 23 September 2025Met de ondemocratische splitsing van de EU-Mercosur deal laat Europa de kans schieten om voorop te lopen met rechtvaardige handel
De afgelopen tijd schreven vele kranten over de Brusselse haast om het handelsverdrag tussen de EU en de Zuid-Amerikaanse Mercosur landen te bezegelen. Volgens de Europese Commissie hoeven nationale parlementen daar niet mee in te stemmen, doordat ze het handelsgedeelte en het “politieke” gedeelte, hebben opgeknipt. Dit “splitsen” betekent dat het handelsdeel als EU-only besluit door de Europese Raad en het Europees Parlement kan worden goedgekeurd, terwijl nationale parlementen buitenspel staan en het politieke-samenwerkingsdeel op de lange baan gaat. Both ENDS en partners maken zich hierover grote zorgen en roepen de Nederlandse regering op om tégen dit akkoord uit oude doos te stemmen.
-
Nieuws / 22 September 2025EU-Indonesië handelsakkoord bedreigt gemeenschappen en milieu
Op 23 september hebben de Europese Unie en Indonesië hun onderhandelingen over de EU-Indonesië Comprehensive Economic Partnership Agreement (CEPA) afgerond, een vrijhandelsovereenkomst tussen de EU en Indonesië. Both ENDS hekelt deze overeenkomst omdat deze de belangen van bedrijven boven die van lokale gemeenschappen en het milieu stelt.
-
Nieuws / 11 September 2025EU-Mercosur: kleine plus voor bbp, grote vraagtekens voor boeren en democratie
Een recent rapport van Wageningen Economic Research (WER) over de economische gevolgen van de handelsovereenkomst tussen de EU en Mercosur bevestigt wat maatschappelijke organisaties, beleidsmakers en vakbonden al jaren signaleren: deze overeenkomst biedt geen evenwichtig perspectief voor boeren en milieu. In plaats daarvan vergroot zij machtsongelijkheid en schuift zij lasten af op (kleinschalige) boeren. Bovendien dreigt de deal niet-duurzame praktijken te versterken die de klimaattransitie en het oplossen van milieuproblemen in zowel de EU als de Mercosur-landen bemoeilijken.
-
Blog / 12 August 2025Nikkelwinning voor de energietransitie: wie legt verantwoording af voor de schade?
Door Marius TroostIn juni van dit jaar was onze collega Marius in Indonesië om onderzoek te doen naar de nikkelindustrie aldaar. Zie hier zijn (Engelstalige) fotoverslag.
-
Dossier /Naar een sociaal en ecologisch rechtvaardige energietransitie
Om de klimaatcrisis aan te pakken moeten we dringend overschakelen van fossiele brandstoffen naar schone, hernieuwbare energie. Deze overgang gaat echter niet alleen over het veranderen van energiebronnen. Het vereist een inclusief en eerlijk proces dat systemische ongelijkheden en veeleisende consumptiepatronen aanpakt, dat prioriteit geeft aan ecologische en sociale rechtvaardigheid en dat fouten uit het verleden niet herhaalt.
-
Blog / 17 July 2025Een drama voor boeren hier én daar
Het handelsakkoord met Zuid-Amerika is slecht voor boeren, klimaat en biodiversiteit, hier én daar: tijd om dit akkoord definitief van tafel te vegen, vindt Fernando Hernandez, senior beleidsmedewerker handel en investeringen van Both ENDS. -
Dossier /Fair Green and Global Alliance (FGG)
Samen met maatschappelijke organisaties van over de hele wereld werkt de FGG Alliantie aan sociaal rechtvaardige, inclusieve en ecologisch duurzame samenlevingen in Nederland en het Zuiden.
-
Publicatie / 1 July 2025
-
Nieuws / 5 June 2025Opinie: Nieuwe handelspartners, maar niet op de oude voet
Sinds de handelsoorlog en ‘tariffs’ van President Trump staat internationale handel weer volop in de schijnwerpers. In Europa en in Nederland neemt de roep toe om daarom razendsnel nieuwe vrijhandelsakkoorden te sluiten, zo ook in recente opinies in FD en de Volkskrant. Maar dat is de verkeerde reflex, schrijft Marius Troost op Joop.nl -
Blog / 31 March 2025Internationale samenwerking en solidariteit zijn in het belang van Nederland én Afrika
Door Melvin van der VeenDeze blog is bij Vice Versa verschenen.
-
Blog / 27 March 2025Eerlijke handel en gelijkwaardige relaties: pas dán kan Kenia echt op eigen benen staan
Door Karin van BoxtelDit artikel is bij Joop verschenen.
