Een nieuwe klimaatbank? De Wereldbank begeeft zich op glad ijs

Klimaatverandering, gevolgen en financiering
Het huidige niveau van opwarming van de aarde vindt zijn oorzaak vooral in de industrialisering en moderne levensstijl in Westerse landen, terwijl de consequenties vooral arme mensen in ontwikkelingslanden treffen. Deze kwetsbare groep beschikt over weinig middelen om maatregelen te treffen tegen gevolgen als droogte, overstromingen en zeespiegelstijging. Klimaatverandering is daarmee een weerspiegeling van de onevenwichtigheden in de mondiale politieke en economische machtsverhoudingen.

Om verdere klimaatverandering tegen te gaan (mitigatie) en de meest kwetsbare groepen en ecosystemen te beschermen tegen de gevolgen die zich nu al doen voelen (adaptatie), is een mondiaal akkoord met concrete afspraken van groot belang. Internationaal is er nog grote onenigheid over de vraag waar de grootste verantwoordelijkheid ligt en wie hoeveel geld zal toezeggen. Het is de vraag of de klimaattop in Kopenhagen in december van dit jaar tot een akkoord zal leiden.

De Werelbank en VN in hetzelfde vaarwater?
Maar de Wereldbank heeft de uitkomsten van de vooronderhandelingen niet afgewacht. Op initiatief van haar donoren Japan, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, besloot de bank in 2008 al tot het opzetten van zogeheten klimaatinvesteringsfondsen. Daarvoor stelde ze ruim 6 miljard dollar beschikbaar . Want de Wereldbank presenteert zich steeds meer als pleitbezorger van de zogenaamde global public goods, en bemoeit zich met zaken die het wereldwijde publieke belang dienen (pandemieen, conflicten en ook klimaatverandering).

Geïndustrialiseerde landen en bedrijven hebben potentieel veel geld beschikbaar voor het afwenden van en het aanpassen aan klimaatverandering in ontwikkelingslanden. Volgens een schatting van Yvo de Boer, hoofd van het United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) gaat het op de lange termijn om een jaarlijks bedrag van 200 miljard dollar voor mitigatie en 100 miljard dollar voor adaptatie. In verhouding tot de gemiddeld 120 miljard dollar die jaarlijks wereldwijd naar ontwikkelingssamenwerking gaat, zijn dit aanzienlijke bedragen. De Wereldbank heeft er daarom belang bij een prominente rol op te eisen.

Vraagtekens bij klimaatambities van Wereldbank
Er zijn echter vraagtekens te plaatsen bij de legitimiteit van de Wereldbank als klimaatbank. Ten eerste domineren Westerse landen de besluitvorming binnen de Wereldbank . Ten Tweede speelt de VN, of beter gezegd de UNFCCC, een leidende rol in de ontwikkeling van een internationaal klimaatbeleid. Door op de troepen vooruit te lopen, ondermijnt de Wereldbank de klimaatinvesteringsfondsen de UNFCCC . De Wereldbank geeft invulling aan het internationaal klimaatbeleid, zonder dat er politieke consensus is gevormd.

De Wereldbank lijkt bovendien weinig vertrouwen te hebben het VN-proces. Dat blijkt mede uit het feit dat de Wereldbank naast de bestaande VN initiatieven, zelf nieuwe fondsen ontwikkelde met hetzelfde doel. Bovendien zijn bijdragen aan de Wereldbank vrijwillig en worden zij door de donorlanden meegeteld als officiële ontwikkelingshulp. Vanuit het beginsel dat de vervuiler betaalt, zijn klimaatfondsen additioneel en mogen ze niet ten laste van hulpbudgetten worden gebracht. Landen als China en India hebben dan ook laten weten dat de initiatieven van de Wereldbank voor hen niet acceptabel zijn.

Ook de inhoudelijke programmering van de klimaatinvesteringsfondsen is omstreden. Volgens hun criteria kunnen efficiënte kolencentrales en grote dammen met klimaatgeld worden gefinancierd. Dat zou dan ten koste gaan van de stimulering van energiebesparing en "echte" hernieuwbare energiebronnen, zoals wind- of zonne-energie. Daarnaast kan de Wereldbank klimaatinvesteringsfondsen niet alleen als giften, maar ook als leningen verstrekken. Via deze weg kunnen ontwikkelingslanden een schuldenlast opbouwen.

Business as usual? Hoog tijd voor verandering
De Wereldbank is er nog onvoldoende van doordrongen dat zij af moet van haar "business as usual" patroon. De talrijke bestaande investeringen van de Wereldbank in kolencentrales en oliewinningsprojecten zijn uitermate slecht verenigbaar met het klimaatvriendelijke imago dat de bank probeert te verwerven. De bank heeft in het financiële jaar 2008 weliswaar meer geïnvesteerd in energiebesparing en hernieuwbare energie. Maar het is verontrustend dat de Wereldbank nog steeds op veel grotere schaal investeert in fossiele energiebronnen als kolencentrales. De laatste jaren laten zelfs een sterke toename zien van deze investeirngen. De positie van de Wereldbank op vlak van klimaatverandering is dus niet eenduidig en zelfs controversieel.

Met de klimaatinvesteringsfondsen begeeft de Wereldbank, die in haar Articles of Agreement nadrukkelijk aangeeft zich niet te willen inmengen in politieke aangelegenheden van haar leden, zich op glad ijs. Ze mengt zich in politieke aangelegenheden, een gebied waar de VN een leidende rol speelt. Bovendien ontbreekt het aan scherpe criteria om de klimaatambities kracht bij te zetten. Vele ogen zijn nu op het klimaatbeleid gericht van de Wereldbank. Dit biedt Both ENDS en haar partners de gelegenheid om de roep om fundamentele hervormingen op het gebied van verduurzaming, meer inspraak en transparantie bij de Wereldbank opnieuw kracht bij te zetten.

Voor meer informatie neem contact op met Anouk Franck.