De uitdagingen van klimaatverandering, genderongelijkheid en conflict

Wat kun je vertellen over het FCDO-project en de zes casestudy’s van vrouwenorganisaties in de context van klimaatverandering en conflict?

Dit is een bijzonder project binnen het GAGGA-programma. GAGGA richt zich op het ondersteunen van gender-rechtvaardige klimaatacties van door vrouwen geleide community-based organisaties (CBO's) en vrouwelijke milieu- en mensenrechtenverdedigers (WEHRDs). Deze vrouwen hebben vaak te maken met structureel geweld, ontvangen bedreigingen of leven en werken in conflictgebieden. Dat betekent dat ze niet alleen te maken hebben met klimaat- en genderonrecht, maar dat zij en hun gemeenschappen óók moeten omgaan met veiligheidsuitdagingen.

Dit project onderzoekt hoe deze vrouwen navigeren binnen het kruispunt van klimaat, gender en conflict, om deze onderling verweven uitdagingen effectief aan te pakken en beter in te spelen op hun behoeften. Hiervoor betrokken we zes door vrouwen geleide CBO’s uit verschillende delen van de wereld om hun strategieën te documenteren. We werkten vanuit een Feministische Participatieve Actieonderzoek (FPAR)-benadering, wat betekent dat de organisaties zélf het onderzoek leidden en bepaalden wat belangrijk was, met ondersteuning van een onderzoeksconsultant. Dit leidde tot een unieke verzameling casussen. Daarnaast faciliteerden we online uitwisselingen tussen de organisaties, zodat zij hun verhalen konden delen en met elkaar in gesprek konden gaan over hun strategieën. De bevindingen uit de casestudy’s zijn vervolgens gedeeld met bilaterale donoren en filantropische organisaties, om samenwerking en synergie te bevorderen bij het aanpakken van de samenhang tussen conflict, klimaat en gender.

Wat zijn de belangrijkste bevindingen?

Hoewel de casestudy’s verschillende landen en contexten bestrijken, laten alle zes zien hoe extractieve industrieën en grootschalige landbouw belangrijke oorzaken zijn van landonteigening, militarisering en staatsrepressie, terwijl ze genderongelijkheid en geweld verdiepen. Zo zien we in Mozambique dat landroof door landbouwbedrijven, mijnbouw, bosplantages en olie-exploratie wordt gefaciliteerd door gebrekkige handhaving van wetgeving en corruptie. Door het ontbreken van een genderperspectief profiteren vooral mannelijke gemeenschapsleiders, terwijl andere leden van de gemeenschap niet worden betrokken. Patriarchale normen, rolverdelingen en machtsstructuren zorgen er bovendien voor dat vrouwen worden uitgesloten van landonderhandelingen. Helaas zien we bij Both ENDS dit soort situaties dagelijks, en daarom zetten wij ons in voor het respecteren van mensenrechten en een sterke stem van gemeenschappen in besluitvorming over land en natuurlijke hulpbronnen.

Een ander belangrijk thema dat uit de casestudy’s naar voren komt, is voedselzekerheid in relatie tot klimaatverandering. Als primaire zorgverleners en zelfvoorzienende boeren staan vrouwen in de frontlinie van klimaatimpact. Ze beheren doorgaans dagelijkse landbouwtaken zoals zaaien en water geven, die sterk worden beïnvloed door grillige weersomstandigheden. Droogtes en onvoorspelbare regenval verhogen hun werklast en risico’s, terwijl mannen vaak migreren om het gezinsinkomen aan te vullen, waardoor vrouwen extra verantwoordelijkheden dragen zonder voldoende steun.

In Burkina Faso, een van de meest klimaatkwetsbare landen in de regio, leidt verwoestijning en grillige neerslag tot uitgeputte landbouwgronden en watervoorraden. Vrouwen die op zoek zijn naar bruikbare landbouwgrond hebben vaak niet de financiële middelen om langetermijnpachtovereenkomsten aan te gaan en zijn zelden grondeigenaar. Daardoor kunnen ze zich meestal alleen kortlopende contracten veroorloven op grond van lage kwaliteit. Ze investeren veel tijd en moeite in het herstellen van de bodemkwaliteit, maar zodra de grond weer vruchtbaar is, weigeren landeigenaren het contract te verlengen en geven de grond aan mannelijke erfgenamen. Dit houdt vrouwen gevangen in precaire landbouwomstandigheden, beperkt hun economische stabiliteit en vergroot hun kwetsbaarheid voor klimaatveranderingen.

Ondanks deze uitdagingen komt vrouwenverzet in vele vormen tot uiting: van juridische procedures en beleidsbeïnvloeding tot gemeenschapsorganisatie, publieke protesten en lokaal geleide monitoring van mensenrechtenschendingen en milieuschade. Binnen GAGGA willen we deze initiatieven dan ook graag ondersteunen en versterken.

Waarom is dit zo’n belangrijk thema?

Het kruispunt van klimaat, gender en conflict is belangrijk omdat het laat zien hoe milieuproblemen, genderongelijkheid en conflict diep met elkaar verweven zijn. Klimaatverandering treft vrouwen en gemarginaliseerde groepen onevenredig hard, juist omdat zij vaak minder toegang hebben tot hulpbronnen en zeggenschap. Inzicht in deze samenhang is cruciaal voor het ontwikkelen van inclusieve en duurzame beleidsmaatregelen die vrede, veerkracht en gendergelijkheid bevorderen in een veranderend klimaat.

Wat is de rol van Both ENDS geweest in dit project?

Both ENDS is een van de drie GAGGA-alliantieleden. Both ENDS werkt nauw samen met partners die dagelijks de hierboven beschreven uitdagingen ervaren, waaronder partners in Brazilië, Mozambique en Burkina Faso. FCDO gaf GAGGA en Both ENDS de kans om deze partners samen onderzoek te laten doen en kennis, context en realiteit uit te wisselen over de raakvlakken tussen gender, conflict en klimaatrechtvaardigheid. Zo komt informatie aan het licht die vaak moeilijk toegankelijk is. Het geeft een gezicht aan de vrouwen die deze onderling verbonden uitdagingen ervaren, en laat zien hoe zij strategieën ontwikkelen voor overleving, verzet en aanpassing. Both ENDS zal de aanbevelingen uit dit onderzoek inzetten in pleitbezorging en richting donoren, om de bevindingen te versterken en meer steun te verkrijgen voor vrouwen aan de frontlinie.

Wat zijn de vervolgstappen en wat was de impact?

We hebben er alles aan gedaan om de bevindingen en aanbevelingen te delen met relevante besluitvormers, donoren en andere stakeholders. Zo hebben we de resultaten van de casestudy en een beleidsnotitie gepresenteerd tijdens een side-event op de CSW 2025, en een gezamenlijk side-event georganiseerd met de FCDO-delegatie tijdens COP29 in Azerbeidzjan.

De FCDO toont zich zeer betrokken en geïnteresseerd, net als andere donoren. Onze taak is nu om deze boodschap te blijven uitdragen. Maar bovenal laat dit project zien hoe belangrijk het is om gemeenschappen te steunen die leven en werken in contexten van klimaatverandering, ongelijkheid en onveiligheid.