Zuid-Amerikaanse organisaties verleggen hun grenzen

Lokale natuur- en mensenrechtenorganisaties blijken onmisbaar nu overheden in sommige landen het laten afweten. De humanitaire hulp die deze organisaties bieden is vaak de enige ondersteuning voor de afgelegen gemeenschappen in het gebied.

De landen in het stroomgebied van het De la Plata-basin gaan verschillend om met de Covid-19 crisis. In Argentinië en Paraguay reageerden overheden snel en lijkt de uitbraakredelijk onder controle. In Bolivia is de reactie een afspiegeling van de chaotische politieke situatie die is ontstaan met het plotselinge vertrek van president Evo Morales. In Santa Cruz, het epicentrum van de uitbraak en het economisch centrum van het land, is de situatie is niet onder controle en dreigt het zwakke gezondheidssysteem ineen te storten.

De situatie is Brazilië is ondertussen ronduit alarmerend; de kranten berichten dagelijks over het snel stijgende aantal doden. President Bolsonaro bagatelliseert de pandemie en is behalve de dictators van Turkmenistan en Wit-Rusland de enige wereldleider die het gevaar ervan ontkent. Organisaties in de deelstaat Mato Grosso vertellen dat mensen in doodsangst leven. Ondanks de geringe bevolkingsdichtheid waart ook daar het virus vrij rond. In dit soort afgelegen gebieden is volstrekt onduidelijk wat de regels zijn omdat lokale en centrale overheden tegengestelde boodschappen afgeven.

Ondanks de verschillen in aanpak is er ook een pijnlijke overeenkomst tussen de landen. Covid-19 verdiept de tegenstellingen: in het hele stroomgebied zijn het de arme mensen die de hardste klappen krijgen. Ze werken in de informele sector en kunnen niet vanuit huis werken. Afgelegen gemeenschappen hadden al heel snel geen toegang meer tot basisvoorzieningen zoals water en gezondheidszorg, en zien voedselreserves verdwijnen als sneeuw voor de zon. Na twee weken lockdown sloeg de honger al toe. In sommige delen verstrekt de overheid een basisuitkering, maar voor mensen in afgelegen gemeenschappen zijn de kosten om naar de stad te reizen om de uitkering te kunnen ontvangen, even hoog als de uitkering zelf.

Ondertussen gaan overheden volop door met investeringen die de leefomgeving van veel van deze mensen verder aantasten: bovenstrooms in de Pantanal gaat de aanleg van kleinschalige dammen onverminderd door, net als de aanleg en uitbreiding van controversiële havens. Eerder leidde dat tot verzet van de lokale bevolking, maar nu mensen met de dagelijkse noden bezig zijn, lijken overheden vrij spel te hebben.

Maatschappelijke organisaties, coöperaties en vrouwengroepen doen wat ze kunnen om de nood te ledigen. Hugo Olmedo van CODES in Paraguay vertelt hoe sinds het begin van de lockdown de telefoons van de organisatie roodgloeiend staan. Mensen zitten opgesloten in afgelegen gebieden en weten niet hoe ze verder moeten. CODES heeft in reactie in korte tijd duizenden lokale gemeenschappen voorzien van eten, sanitaire middelen, nieuwe zaden voor hun tuinen en informatie over de uitbraak.

Ook in Brazilië schakelen maatschappelijke organisaties snel om. Het 'Rede Pantaneiros' – een netwerk van leiders uit verschillende gemeenschappen in de Pantanal- zorgt voor water, voedsel en voorlichting.

Deze crisis laat duidelijk het belang zien van wendbare organisaties die dicht bij de lokale gemeenschappen staan, zeker in landen waar het overheidsbeleid niet adequaat te reageert op acute crises. Ze zijn in staat sneller en gerichter steun te bieden dan de overheid of internationale organisaties. Zij zien bovendien heel goed dat niet alleen hulp voor de korte termijn nu van belang is, maar dat juist nu geïnvesteerd moet worden in duurzame en lokale voedselproductie met het oog op zelfvoorziening.