Bouwen op basis van wederzijdse verantwoording en vertrouwen

Vlak voor de zomer, op 27 juni, namen we deel aan een paneldiscussie over Inclusive conservation in een leerevenement georganiseerd door WWF Nederland. Verschillende organisaties namen deel aan een discussie over inclusieve, dekoloniale, lokale benaderingen van natuurbehoud. We bespraken de barrières, hiaten en kansen in de manier waarop power wordt gedeeld, inclusie wordt bevorderd en verantwoording wordt afgelegd in ons werk.

De vraag die gesteld werd was: doen we als in Nederland-gevestigde internationale organisaties genoeg om echt inclusief te werken? In 2023 startte Both ENDS een Examination of Power proces om te onderzoeken hoe power wordt ervaren in onze samenwerkingsverbanden. Ik deel een aantal praktische tips en inzichten welke het bredere gesprek rond Monitoring, Evaluatie en Leren (MEL) in onze sector ten goede kunnen komen. 

In deze blog schrijf ik over hoe we meer impact kunnen maken door een beter begrip van onze power, wederzijds vertrouwen in partnerschappen en organisatorische besluitvorming. Ik schrijf hier over het belang om, in een constant veranderende wereld, mensen te blijven verbinden om verandering mogelijk te maken. En dat we onze focus op ‘leren’ moeten houden.

Impact als beginpunt

Bij het verkennen van concepten als ‘impact’ en opschalen bekruipt me vaak een ongemakkelijk gevoel. Wie zijn wij als in Nederland gevestigde internationale organisaties die beslissingen nemen over deze kwesties en in het belang van wie?

In deze gemoderniseerde wereld is het gemakkelijker geworden om resultaten te meten en op te slaan, waardoor er meer vraag is naar bewijs van impact en effectiviteit. Hierdoor is de roep om verantwoording af te leggen in de publieke en sociale sector toegenomen. Ik vind het waanzin om als maar te willen weten en meten!

We zouden ons in plaats daarvan moeten richten op het bouwen van vertrouwen, een beter begrip van onze verschillende powers en hoe we deze kunnen benutten om gemeenschappelijke doelen te bereiken. Onze prioriteiten in MEL-processen zouden moeten zijn dat ze leren en evaluaties mogelijk maken om te begrijpen of we de goede kant op gaan; gegevens worden zo kosteneffectief mogelijk verzameld met duidelijke voordelen voor gemeenschappen; en als besloten wordt om met een veranderingstheorie (een Theory of Change) te werken, moet deze flexibel blijven om te kunnen plannen voor onvoorspelbaarheid, zoals kwesties en veranderingen rondom veiligheidssituaties.

 Voor mij persoonlijk is MEL veel meer dan een Excel-sheet en het verveelt nooit! MEL is een belangrijke tool om meer inzicht te krijgen in de efficiëntie, duurzaamheid, gender en milieu outcomes van projecten. Het kan helpen om inzicht te krijgen in de bijdrage die projecten leveren aan de verbetering van het milieu en de versterking van het maatschappelijk middenveld.

Het opzetten van inclusieve MEL-systemen kan echter ingewikkeld zijn, vooral als we echt inzicht willen krijgen in de lange-termijnveranderingen van onze interventies. We moeten beginnen met het ter discussie stellen van de manier waarop we onze ‘successen’ en ideeën over ‘impact’ framen. De vraag is dan: Wie bepaalt wat impact is? Wat is betekenisvolle data? Wat moet er gemeten worden? Wanneer is het genoeg? En wie heeft er baat bij? Disclaimer: niet al deze vragen zal ik in deze blog beantwoorden!

In 2023 werkte Both ENDS samen met 477 organisaties in 40 landen en rapporteerde betrokkenheid bij 72 beleidsbeïnvloedingsprocessen en het bereiken van 10 beleidsveranderingen die mensenrechten ondersteunen en planetary boundaries respecteren. Al deze cijfers laten slechts een fractie zien van de ongelofelijke hoeveelheid werk die Both ENDS en alle partnerorganisaties doen. Ook al zijn deze cijfers indrukwekkend, Both ENDS begrijpt dat impact niet alleen in de nummers zit, maar vooral in de kwaliteit van hun processen. Ze gebruiken bijvoorbeeld feedbackcycli, casestudy’s en story-based benaderingen om de focus te leggen op leren en beter begrip te krijgen over wat deze cijfers betekenen.

Bovendien zijn niet alle soorten interventies gemakkelijk te meten. Het opbouwen van netwerken en movements zal uiteindelijk kunnen leiden tot meer impact, maar niet noodzakelijk tot meer zichtbaarheid. Daarnaast is het vooral bij lobbywerk vaak moeilijk om te beoordelen of een organisatie heeft bij gedragen aan een specifieke (beleids)verandering. Dat betekent niet dat het werk ineffectief is. Bij Both ENDS realiseren we ons dat verandering en impact alleen kunnen plaatsvinden als we ons inzetten voor betekenisvolle verbindingen. Dus, als we de wereld ten goede willen veranderen moeten we beter gebruik maken van onze complementaire kennis en powers, en mensen gaan verbinden. Het benadrukt het belang van een focus op het bereiken van doelen door collectieve inspanningen en het loslaten van vaststaande ideeën over hoe impact gemeten moet worden.

Tip 1. Focus op inclusiviteit:

MEL is zoveel meer dan alleen een gedocumenteerd framework of een mooi ontworpen Theory of Change. Om de impact van onze projecten en programma’s te begrijpen, moeten we eerlijk zijn over onze onderliggende aannames. Als een MEL-systeem wordt opgezet zonder een duidelijk doel en zonder een inclusief proces, kan het leiden tot meer bureaucratisch gedoe. Om dit te voorkomen moeten we ons inspannen voor open gesprekken, eerlijke feedback loops en evaluatieprocessen die adaptief beheer, leer- en besluitvormingsprocessen ondersteunen.

Tip 2. Focus op langetermijn commitments:

We moeten blijven nadenken over hoe we samenwerken, welke taal we gebruiken en ervoor zorgen dat we samenwerken op manieren die onze partners en netwerken versterken in hun respectieve culturele en politieke landschappen. Dit betekent ook dat we flexibel moeten blijven en onze manier van werken moeten aanpassen door van kortlopende projectcycli over te stappen op een focus op langere termijn programma’s. Lange-termijn commitments hoeven niet altijd financiële commitments te zijn. Het betekent dat we strategische verbintenissen kunnen bouwen die verder gaan dan projectfinanciering, een startpunt voor het opbouwen van lange-termijn partnerschappen die gebaseerd zijn op wederzijds vertrouwen.

Power en vertrouwen

MEL-systemen hebben betrekking op de volledige keten van samenwerkingsverbanden, wat betekent dat uitdagingen in MEL vaak draaien om vertrouwen. Daarom kunnen we bewijs van onze impact vinden in de kracht van onze verbindingen. Both ENDS ondersteunt partners en bewegingen die machtsverhoudingen transformeren, zodat mensen over de hele wereld hun rechten kunnen opeisen en verdedigen, maar ook gelijkwaardig kunnen participeren en delen in de voordelen van politieke en economische processen. Echter, in MEL, met name voor het stellen van doelen, moeten veel organisaties zich steeds meer conformeren aan de eisen van donoren, waardoor organisaties meer reactief worden in plaats van proactief.

Uit het Examination of Power-proces heb ik geleerd dat het, om effectief te zijn, belangrijk is om in samenwerkingsverbanden stil te staan bij de eigen power (zowel vanuit een persoonlijk als vanuit een institutioneel perspectief). Hoewel de aanname is dat organisaties nog steeds doelen kunnen stellen, plannen, monitoren en evalueren op een diverse, creatieve en gelijkwaardige manier met hun partnerorganisaties, is het belangrijk om reflectief te blijven omdat samenwerkingen ook afhankelijk zijn van en beïnvloed worden door flexibiliteit en vertrouwen van donoren.

Het proces bewees ook dat het niet altijd gemakkelijk is om je eigen power te onderzoeken omdat begrippen als power, gelijkwaardigheid en vertrouwen voor verschillende mensen verschillende dingen betekenen. Om MEL-systemen op de juiste manier te internaliseren, is het belangrijk om te streven naar en te werken aan gelijkheid en vertrouwen binnen onze eigen organisaties en samenwerkingsverbanden.

Hoe? Door feedback in onze organisatiecultuur te omarmen en in staat te zijn om eigen fouten en vooroordelen te erkennen. Daarnaast moeten onze MEL-processen een veilige ruimte bieden om de kennis van partners te waarderen en autonomie en besluitvorming mogelijk te maken. Het betekent ook dat er flexibiliteit moet zijn, open of regelmatige communicatie en het vermogen om als mensen en organisaties te leren en ontleren.

Tip 3. Verander besluitvormingsprocessen:

We moeten ervoor zorgen dat er in onze MEL-processen duidelijk wordt gecommuniceerd over hoe beslissingen worden genomen en wie ervoor verantwoordelijk is, dat er een diversiteit aan stemmen worden betrokken en dat er ruimte is om machtsdynamieken of systemische ongelijkheden aan de orde te stellen. Dit bevordert vertrouwen en wederzijds respect. Een beter begrip en verandering van waar en hoe (strategische en allerlei financiering)beslissingen worden genomen, kan de transformatie van onze organisaties en onze impact ondersteunen.

Tip 4. Verlaag de focus op verantwoording en vergroot de focus op leren:

Als internationale, in Nederland gevestigde organisaties moeten we bureaucratische processen verlagen en organisatiestructuren opbouwen met een due diligence en inkoopbeleid dat flexibiliteit in wereldwijde samenwerkingsverbanden kan ondersteunen (ook naast financiering). Dit betekent dat men bereid moet zijn om zich te verdiepen in open en regelmatige communicatie en wederzijdse feedback gedurende het hele proces.

Tip 5. Verander van richting als dat nodig is:

We moeten begrijpen dat verandering onvoorspelbaar kan zijn en niet lineair is, wat betekent dat een bepaalde interventie niet noodzakelijkerwijs resulteert in een verwachte uitkomst, aangezien outcomes vaak het resultaat zijn van vele interventies door verschillende actoren. Het is daarom belangrijk om aannames te testen en onze benaderingen aan te passen wanneer dat nodig is.

Meer vertrouwen in MEL zal het systeem veranderen

Om terug te komen op mijn oorspronkelijke vraag, doen we genoeg? Nee, zou ik zeggen. Omdat we moeten werken aan vertrouwen. Ik geloof dat als we onrechtvaardige systemen in de wereld en de context van vandaag willen transformeren, het noodzakelijk is dat we als internationale natuur- en ontwikkelingsorganisaties ook onszelf blijven transformeren. We moeten de ongelijke machtsverdeling in onze systemen en praktijken eerlijk bekijken en aanpakken.

Mijn advies zou zijn om te werken vanuit een hoger niveau van vertrouwen, omdat ik zie hoe dit een hoger niveau van impact kan brengen. Als MEL effectief wordt gebruikt, kan het relaties versterken en zinvolle verandering teweegbrengen. Dit betekent dat het niet langer gericht moet zijn op enkel het afleggen van verantwoording, maar meer op leren en vertrouwen. Als veel meer mensen en organisaties hun MEL-aanpak kunnen aanpassen, geloof ik dat er meer mogelijkheden zijn om de power dynamics te veranderen en te bouwen aan een duurzame, eerlijke en meer verbonden wereld.

Nalini Mahesh was tot juli 2024 PMEL & Quality officer bij Both ENDS en werkt sinds kort als Monitoring, Evaluation and Learning (MEL) Coördinator bij Wetlands International.

Dit artikel verscheen online op 31 oktober bij Vice Versa magazine.