Naar een sociaal en ecologisch rechtvaardige energietransitie

Both ENDS werkt eraan om de belangen van gemeenschappen centraal te stellen in een rechtvaardige energietransitie. Samen met onze partners - zo'n 500 maatschappelijke organisaties over de hele wereld - proberen we te voorkomen dat de last van de energietransitie opnieuw op de schouders van gemeenschappen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika terechtkomt. In plaats daarvan zorgen we ervoor dat ook zij kunnen profiteren van de voordelen van schone, betaalbare energieoplossingen.

Afstappen van fossiele brandstoffen

Allereerst vereist de energietransitie een blijvende dringende verschuiving van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energiebronnen, met name door die landen en actoren die het meest hebben bijgedragen aan klimaatverandering. Niet alleen door consumenten, maar in de eerste plaats door regeringen en de financiële sector, die hun steun aan de fossiele-brandstoffensector zo snel mogelijk moeten afbouwen.

Er zijn al belangrijke stappen gezet, zoals de Glasgow Declaration waarin veel landen beloofden de fossiele brandstofsector niet langer te steunen met overheidsgeld. Both ENDS en partners speelden een sleutelrol bij het stoppen van Nederlandse exportkredieten voor de fossiele sector. We hebben ook belangrijke successen geboekt bij het overtuigen van andere investeerders, zoals pensioenfondsen, om te stoppen met investeren in de fossiele sector. Maar er is meer nodig. 

Het is ook belangrijk om op een verantwoorde manier uit projecten te stappen, bijvoorbeeld door te zorgen voor herstel van vervuilde ecosystemen en betekenisvolle en eerlijke compensatie voor getroffen gemeenschappen. In Nigeria bijvoorbeeld pleiten Both ENDS en partners voor een verantwoord vertrek van Shell uit de Nigerdelta, waar het risico groot is dat de gemeenschappen blijven zitten met de vervuiling van hun leefomgeving en achterblijven zonder fatsoenlijke compensatie.

Grondstoffen voor een rechtvaardige energietransitie: de gevaren van extractivistische economieën

De vraag naar mineralen en metalen die nodig zijn voor koolstofarme technologieën zoals zonnepanelen, windturbines en accu's voor elektrische auto's neemt snel toe. Hierdoor bestaat een groot risico dat ecologische onrechtvaardigheden uit het verleden worden herhaald. In plaats van het materiaal- en energieverbruik radicaal te verminderen, heeft een nieuw tijdperk van extractivisme - van mineralen zoals lithium, kobalt en koper - nu al ernstige gevolgen voor ecosystemen, watervoorraden, biodiversiteit en de rechten van inheemse volken, lokale gemeenschappen en arbeiders. Het zijn vooral landen in het Mondiale Zuiden die deze mineralen leveren, terwijl landen in het Noorden waarde toevoegen en het eindproduct consumeren. 

Both ENDS werkt samen met partners in het Mondiale Zuiden om deze risico's bloot te leggen en te pleiten voor beleid dat de belangen van gemeenschappen beschermt. We volgen de beleidsontwikkeling in Nederland en op Europees en internationaal niveau op de voet en pleiten voor structurele verbetering. In gevallen waar schade is aangericht, werken we samen met basisgroepen en gemeenschappen om gerechtigheid te zoeken. We werken aan herstel van de aangerichte schade, significante compensatie en stimuleren genezingsprocessen. In Brazilië werken we bijvoorbeeld samen met de gemeenschappen die getroffen zijn door de mijnrampen in Mariana en Brumadinho om de mijnbouwbedrijven aansprakelijk te stellen en tegelijkertijd investeerders bewust te maken van de risico's van deze bedrijven voor de mensenrechten en het milieu. 

Aanpak van onderliggende handels- en investeringssystemen die een rechtvaardige energietransitie in de weg staan

Een rechtvaardige energietransitie kan niet worden bereikt zonder een transformatie van de wereldwijde handels- en investeringssystemen die het tempo en de begunstigden van deze transitie bepalen. Op dit moment geven deze systemen nog steeds voorrang aan winst boven de belangen van mensen en de planeet, waardoor ongelijkheden worden versterkt en klimaatactie wordt belemmerd. Een belangrijke overwinning in het aanvechten van deze structuren was de terugtrekking van veel landen uit het Energy Charter Treaty, een verdrag dat bedrijven die fossiele brandstoffen gebruiken in staat stelde regeringen aan te klagen voor het nemen van klimaatmaatregelen. Both ENDS en onze partners speelden een sleutelrol in deze prestatie, waarmee de kracht van collectieve belangenbehartiging werd aangetoond.

Om een handels- en investeringskader te bevorderen dat klimaatrechtvaardigheid ondersteunt in plaats van belemmert, organiseerden we in 2024 het Civil Society Forum on Investment Policies, Climate, and Sustainable Development Goals in Entebbe, Uganda. Samen met meer dan 40 partnerorganisaties onderzochten we de routes naar investeringsbeleid dat voorrang geeft aan mensenrechten, duurzaamheid en economische rechtvaardigheid. Het forum culmineerde in de Verklaring van Entebbe, die stelt: “handels- en investeringsovereenkomsten moeten mensenrechten, gender, klimaat- en milieurechtvaardigheid en duurzame economische en industriële ontwikkeling bevorderen, in plaats van een rechtvaardige transitie te belemmeren en systemen van uitbuiting en ongelijkheid, die geworteld zijn in onevenwichtige economische modellen en winstmaximalisatie, in stand te houden”.

Bij Both ENDS blijven we ons inzetten voor het ontmantelen van onrechtvaardige handels- en investeringsstructuren en pleiten we voor beleid dat gemeenschappen in de voorhoede van de energietransitie echt dient.

Lokale gemeenschappen moeten de leiding nemen in de rechtvaardige energietransitie

Lokale gemeenschappen, inheemse volken, vrouwen en jongeren moeten centraal staan in een rechtvaardige energietransitie. Als degenen die het meest getroffen worden door de klimaatcrisis, ontwikkelen zij lokaal gedreven oplossingen en zorgen zij ervoor dat nieuwe energieprojecten onrechtvaardigheden uit het verleden niet herhalen.

Both ENDS ondersteunt deze groepen bij het verkrijgen van politieke en financiële steun voor gemeenschapsinitiatieven op het gebied van duurzame energie. We pleiten voor meer toegang voor deze groepen tot financieringsbronnen zoals het Green Climate Fund of bilaterale donoren om genderrechtvaardige klimaatoplossingen op te schalen.

Een goed voorbeeld komt uit Uganda, waar we - samen met onze lokale partners - streven naar een duurzame energiestrategie voor het land, die uitgaat van de behoeften en wensen van lokale gemeenschappen. Enorme investeringen in waterkracht hebben daar laten zien dat dit een schijnoplossing is waar de bevolking niet van profiteert. En terwijl Uganda nu probeert zijn oliereserves te gelde te maken, worden de lokale gemeenschappen opnieuw in de steek gelaten. Dus in plaats van fossiele energie en waterkracht heeft Oeganda een energiestrategie nodig die respect heeft voor mens en planeet en het heeft internationale investeerders nodig zoals ontwikkelingsbanken, pensioenfondsen en energiebedrijven die investeren in duurzame energieprojecten die uitgaan van de behoeften van lokale gemeenschappen, zoals off-grid zonne-energie.