Van Entebbe naar Accra: het maatschappelijk middenveld herschrijft de regels van investeringen

De Verklaring van Entebbe, een programma om investeringskaders terug te winnen zodat ze ten goede komen aan mens en planeet, roept op tot het beëindigen van schadelijke verdragen, het ontmantelen van het investor-state dispute settlement (ISDS)-systeem, het versterken van nationale en regionale rechtssystemen, en het opleggen van verplichtingen aan investeerders – niet enkel rechten.

Cruciaal is dat de Verklaring klimaatrechtvaardigheid, mensenrechten, gendergelijkheid, arbeidsrechten en gemeenschapsinstemming centraal stelt in elk toekomstig kader. Dit vormt het anker van ons werk in Accra.

Waarom dit juist nú belangrijk is, ligt voor de hand. In heel Afrika – en ver daarbuiten – hebben investeringsregels al decennialang de belangen van bedrijven boven democratische besluitvorming en duurzame ontwikkeling gesteld. Het ISDS-systeem heeft regeringen gestraft die mensen en natuur wilden beschermen, heeft progressief beleid afgeremd, en heeft schaarse publieke middelen weggesluisd van gezondheidszorg, onderwijs en klimaataanpassing. Het systeem heeft zijn beloften van banen, technologieoverdracht en veerkrachtige economieën niet waargemaakt. Dat stelden we vorig jaar al vast – en de bewijzen daarvoor zijn sindsdien alleen maar toegenomen.

Het West-Afrikaans Maatschappelijk Forum over Duurzame Investeringen in Accra gaat over de stap van principes naar plannen. Gedurende drieënhalve dag delen we waardevolle lessen over het beëindigen of vervangen van oneerlijke verdragen, onderzoeken we regionale routes zoals het AfCFTA-investeringsprotocol, en verkennen we praktische instrumenten die landen en gemeenschappen direct kunnen gebruiken – zoals contracttransparantie, gemeenschapsinstemming en investeerdersverplichtingen. Het doel is om samen te komen tot een set gezamenlijk gedragen prioriteiten voor nationale belangenbehartiging, regionale samenwerking en noord-zuidpartnerschap – gebaseerd op wat maatschappelijke organisaties haalbaar achten in het komende jaar.

Drie resultaten staan centraal in ons werk:

1. Gecoördineerde actie rond verdragsbeëindiging en alternatieven.
Veel Afrikaanse landen hebben nu de kans om verouderde bilaterale investeringsverdragen op te zeggen. We zullen deze mogelijkheden in kaart brengen, juridische expertise bundelen en gezamenlijke lobby voeren, zodat overheden met vertrouwen kunnen handelen, risicovolle clausules kunnen vervangen door modern nationaal recht, en beleidsruimte kunnen veiligstellen voor klimaat en ontwikkeling.

2. Een verschuiving van extractie naar transformatie.
We willen investeringen bevorderen die productieve capaciteit opbouwen, lokale meerwaarde creëren en de planetaire grenzen respecteren – in plaats van het extractivisme te versnellen. Dat betekent: steun voor agro-ecologie, rechtvaardige energietransities en regionale toeleveringsketens, terwijl gemeenschappen het recht behouden om hun instemming te weigeren wanneer projecten hun rechten of bestaansmiddelen bedreigen.

3. Sterkere, inclusieve coalities.
Het Civil Society Sustainable Investment Forum in Entebbe (2024) liet zien hoe krachtig het is om organisatoren, onderzoekers, journalisten, vakbonden en gemeenschapsleiders samen te brengen.

Accra bouwt daarop voort – met toegankelijke taal, praktische hulpmiddelen en gedeelde boodschappen die zowel aan beleidstafels als in gemeenschapsbijeenkomsten bruikbaar zijn.

We verbinden de Afrikaanse agenda bovendien met verwante initiatieven in Latijns-Amerika en binnenkort ook in Azië, om zo te werken aan een écht mondiale beweging, geleid door degenen die het meest worden geraakt.

Dit forum is geen eindpunt, maar een werkbijeenkomst om perspectieven te bundelen, kennis te delen en samenwerking tussen uiteenlopende groepen te versterken. De agenda wordt bepaald door de deelnemende maatschappelijke organisaties zelf en is geworteld in hun dagelijkse realiteit, politieke context en strategische prioriteiten.

Het forum biedt ook ruimte om vertrouwen en helderheid op te bouwen tussen organisaties die dezelfde strijd voeren, zodat toekomstige stappen elkaar versterken in plaats van met elkaar te concurreren.

We vertrokken uit Entebbe met een mandaat. In Accra willen we dat mandaat waarmaken.

Onze inzet is om de voorwaarden te helpen scheppen waarin investeringen het publieke belang dienen – niet de private macht – en dat te doen via samenwerking over landen en continenten heen.

Als jij die ambitie deelt, volg dan de uitkomsten van het forum, gebruik wat we produceren, en help – waar je ook bent – mee om te pleiten voor een nieuw investeringssysteem dat past bij een warmere, ongelijkere wereld.

Fernando en Bart-Jaap werken samen met partners in Afrika en daarbuiten aan eerlijke en duurzame alternatieven voor het huidige investeringsregime.
Het Accra Civil Society Investment Forum vindt plaats van 6 tot 9 oktober 2025.