Het versterken van sociale bewegingen voor inclusief waterbeheer in Bangladesh

In de jaren 60 werden langs de hele kust van het land permanente dijken aangelegd, wat het bestaande 'getijden-ecosysteem' compleet verstoorde. Veel rivieren slibden volledig dicht, en doordat er geen sediment meer op het land achterbleef, verzakten tot onder het niveau van de rivierbedding. Dat leidde er weer toe dat het regenwater van de moesson bleef staan in de polders. De ernstige wateroverlast die hiervan het gevolg was, maakte het bestaan van meer dan 2 miljoen mensen in het hele zuidwestelijke kustgebied al decennia erg moeilijk.

Massale burgerverzetsgroepen vormden zich en eisten verandering. Eén zo'n groep brak zelfs een dijk open en kreeg een rechtszaak aan de broek voor het vernielen van overheidseigendommen. Uttaran, een lokale organisatie en partner van Both ENDS, besloot actie te ondernemen. De organisatie stond de gemeenschap bij in het zoeken naar sociale gerechtigheid en oplossingen voor het herstellen van het ecosysteem. Programmaontwikkelaar Zahid Shashoto vertelt vanuit zijn ervaringen bij Uttaran over de cruciale rol die NGO's kunnen spelen bij het versterken van sociale bewegingen.

Versterk instituties en daarmee de gemeenschap

De mensen eisten dat de getijderivieren weer op de traditionele traditionele manier zouden worden beheerd. Maar het vernielen van de dijken was geen oplossing, dat creëerde alleen maar meer problemen, zoals juridische procedures, wantrouwen en miscommunicatie tussen de formele waterbeheerders en de voormalige plaatselijke beheerders.

De aanpak van Uttaran richt zich op het vergroten van de kracht van mensen door hun instituties te versterken. De NGO biedt ondersteuning aan informele bottom-up bewegingen die zich willen organiseren in paani (water) comité's en helpt ze hun eisen vast te leggen in duidelijke actieplannen. Gemeenschappen hebben zo een sterkere positie om met de overheid over hun eisen te onderhandelen en meer kans van slagen. "We willen niet optreden als brug tussen de gemeenschap en de overheid", benadrukt Zahid. "De mensen hadden iets nodig, daar vochten ze voor, en wij zijn hen gaan steunen."

Kennis is cruciaal

Een van de belangrijkste functies die Uttaran en samenwerkende NGO's vervullen, is het delen van kennis en informatie met de paani-comité's, vertelt Zahid. Uttaran organiseert regelmatig bijeenkomsten om gemeenschappen informatie te geven over het beleid en de plannen van de overheid. Partnerorganisatie CEGIS bijvoorbeeld, voert milieueffectbeoordelingen uit om mensen inzicht te geven in de mogelijke gevolgen van het voorgestelde waterbeheer. Om de informatie begrijpelijk en toegankelijk te maken, worden de rapporten samengevat en in het Bangla vertaald. Hierdoor kunnen de leden van de gemeenschap weloverwogen beslissingen nemen over hun watervoorraad. Andersom delen de paani-commissies ook kennis en informatie uit hun gemeenschappen met Uttaran en CEGIS, bijvoorbeeld over problemen met het beheer van de infrastructuur en over de gevolgen van de overstromingen.

Inclusieve en participatieve besluitvorming

Wateroverlast kan worden opgelost door bepaalde dijken tijdelijk te openen. De rivier laat dan weer slib achter op het land in de polder, waardoor deze verhoogt. Na een paar jaar kan de dijk dan weer gesloten worden. Deze techniek, die vergelijkbaar is met de wisselpolders die we in Nederland hebben en die de laatste jaren onder de aandacht zijn gekomen, kan ook de bevaarbaarheid van de rivier verbeteren. Het is echter van cruciaal belang dat er rekening gehouden wordt met de behoeften van de lokale bewoners – hun land komt immers onder water te staan. Om conflicten te voorkomen en sociale rechtvaardigheid te garanderen, moeten zij passende compensatie ontvangen en alternatieve mogelijkheden krijgen om in hun levensonderhoud te voorzien. Uttaran zorgt ervoor dat paani-comité's inclusieve participatieprocessen kunnen organiseren om inzicht te krijgen in de lokale situatie, maar ook om mensen uit de gemeenschap te betrekken bij het ontwerpen van sociaal aanvaardbare oplossingen.

Paani-comitéleden reizen bijvoorbeeld naar dorpjes langs het stroomgebied van de rivier om openbare en besloten bijeenkomsten te organiseren voor specifieke groepen, zoals vrouwen of jongeren. Paani-comité's kunnen op deze manier zogenoemde People's Plans of Action ontwikkelen die aan de behoeften van de gemeenschap tegemoetkomen en die ervoor zorgen dat geen enkele groep achterblijft.

Verticale structuren voor effectieve belangenbehartiging

Tot slot benadrukt Zahid het belang van het opbouwen van verticale structuren. Uttaran heeft geholpen bij het opzetten van een netwerk van paani-commissies op verschillende niveaus, van kleine commissies op dorpsniveau, grotere commissies op wetland- en rivierbekkenniveau, tot een centraal paani-comité op regionaal niveau. Het omvangrijke netwerk heeft ervoor gezorgd dat de lokale gemeenschappen beter worden gehoord, waardoor ze op hogere bestuursniveaus voor hun eisen kunnen opkomen.

Dankzij de onvermoeibare inspanningen van de paani-comité's, Uttaran en partnerorganisaties, is de wateroverlast in het stroomgebied van de Kopotakkho nu verholpen – een mooi voorbeeld van de kracht die een gemeenschap kan hebben. Dit voorbeeld laat zien hoe maatschappelijke organisaties in staat zijn om sociale bewegingen te versterken en vorm te geven aan een duurzamer en rechtvaardiger en democratischer model voor waterbeheer, zowel voor Bangladesh als daarbuiten.