'Handel is oorlog': Yash Tandon over de impact van wereldhandel en de geopolitiek achter TTIP

Het debat over ‘Trade is War’ – georganiseerd door TNI, SOMO en Both ENDS – plaatst TTIP in breder perspectief. Tandon schetst een vernietigend beeld van vrijhandel. “Sinds het koloniale tijdperk is mondiale handel gericht op westerse werelddominantie”. Is er hoop op verandering?

“Blij met TTIP”

De recente ophef over TTIP heeft het debat over de kosten en baten van globalisering en vrijhandel in Europa nieuw leven ingeblazen. “Ik ben dan ook zeer verheugd met TTIP”, grapt Yash Tandon na de introductie door gespreksleider Natasja van den Berg. Tandon legt uit dat hij vooral hoopt dat TTIP aandacht genereert voor de Economische Partnerschapsakkoorden (EPA’s), handelsverdragen die de Europese Unie sluit met landen in Afrika. “Wat TTIP is voor Europa, zijn de EPA’s voor Afrika. Deze handel- en investeringsakkoorden dienen de belangen van multinationals en ondermijnen de justitiële soevereiniteit van deelnemende landen. De EPA’s belemmeren de ontwikkeling van een groot deel van de bevolking in Afrika, en leiden tot grotere ongelijkheid, geweld en migratie.”

“TTIP als militaire strategie”

Tandon verbaast zich over het gebrek aan diepgang in het publieke debat over TTIP in Europa. “Men heeft uitsluitend aandacht voor economische en juridische aspecten, zoals het mechanisme voor geschillenbeslechting ISDS (Investor-State Dispute Settlement). Er wordt totaal voorbijgegaan aan de geopolitieke dimensie van het verdrag.” Volgens Tandon beoogt TTIP veel meer dan het creëren van een trans-Atlantisch economisch machtsblok. “Het is pure machtspolitiek. TTIP is een militaire strategie, gericht op het indammen van de macht van China en Rusland.”

“Fair trade is een fabel”

Tandon, naar eigen zeggen een angry old man, richt zijn pijlen niet alleen op de bedrijfslobby, het politieke establishment in Europa en de VS, en de Wereldhandelsorganisatie (WTO), die volgens hem in achterkamertjes bekokstoofde besluiten presenteert als consensuele akkoorden. Hij maakt zich ook boos op Jan Pronk, die in Vice Versa de balans van 65 jaar ontwikkelingssamenwerking ‘positief’ noemde. En op links-progressieve groepen in Europa, die hij verwijt zelfvoldaan en eurocentrisch te zijn. Volgens Tandon zuiveren Europeanen hun geweten door fairtradeproducten te kopen. Maar fair trade bestaat helemaal niet, stelt hij. “Fair trade is een mythe waarmee westerse consumenten zichzelf vrijwaren van het nemen van werkelijke verantwoordelijkheid. Handel is oorlog. En hoe kan oorlog eerlijk zijn?”

“Handel is geen hulp”

Het huidige Nederlandse beleid voor ontwikkelingssamenwerking, dat hulp en handel combineert, kan rekenen op forse kritiek van Tandon. Berichten over economische groei in Afrika, waarin de nadruk wordt gelegd op het groeiende bruto nationaal product in veel landen, geven volgens hem een vertekend beeld. “De stellige overtuiging in het westen dat handel goed is voor de wereld strookt niet met de harde werkelijkheid in Afrika. Mondiale vrijhandel heeft desastreuze gevolgen voor miljoenen mensen in ontwikkelingslanden. In Oeganda is niet alleen de industrie vernietigd, maar wordt ook de landbouw hard getroffen. In Kampala koop je Europese kippenpoten in de supermarkt, die worden gedumpt als gevolg van EU-landbouwsubsidies. Oegandese theeboeren ontvangen slechts 2% van de uiteindelijke opbrengst van hun oogst. En dat geldt ook voor fairtradethee.”

“Duizend nieuwe scheepjes”

De pessimistische boodschap van Tandon roept bij het publiek vooral vragen op over het toekomstperspectief. Is er hoop op verandering? Zo ja, wat moet er gebeuren om het tij te keren? En zijn er ook positieve voorbeelden uit de praktijk? Goede handel is wel degelijk mogelijk, zegt Tandon, maar dan moet het roer radicaal om. “Mondiale vrijhandel is een zinkend schip. We moeten duizend nieuwe scheepjes te water laten: zelfvoorzienende gemeenschappen die samenwerken en handel drijven op basis van de reële waarde van goederen en diensten. Door middel van regionale samenwerking en met de gebundelde kracht van sociale bewegingen over de hele wereld, kunnen we verandering tot stand brengen.”

Yash Tandon (Kampala, 1939) is een Oegandese wetenschapper, auteur, politiek activist en beleidsmaker. Hij is oprichter en voorzitter van het Southern and Eastern African Trade, Information and Negotiations Institute (SEATINI) en voormalig directeur van South Centre, een intergouvernementele denktank van ontwikkelingslanden. Hij heeft meerdere boeken gepubliceerd over globalisering, ontwikkelingssamenwerking en handel.

Meer informatie? Zie onze eerdere berichten over TTIP:

29 mei 2015: PERSBERICHT TTIP: Handelscommissie EU kiest kant bedrijfslobby en laat mens en milieu in de steek

7 mei 2015: Voorgestelde aanpassingen ISDS in TTIP volstrekt niet toereikend

23 april 2015: Verhitte discussies tijdens het grote TTIP-debat op 17 april

17 april 2015: Kom naar ‘hét grote TTIP-debat’ in het Volkshotel te Amsterdam

22 januari 2015: Burgers zeggen NEE tegen clausule waarmee bedrijven een staat kunnen aanklagen

17 juli 2014: Juncker tegen omstreden ISDS bij Euro-VS handelsovereenkomst TTIP