Handelsverdragen
Handelsverdragen hebben vaak niet alleen vergaande gevolgen voor de economie van een land, maar ook voor mens en milieu. Vooral de meest kwetsbare groepen zijn de dupe van internationale handelsverdragen.
Landen drijven onderling al eeuwen handel, maar pas in de twintigste eeuw begon internationale handel de vormen aan te nemen die we nu kennen. Modern transport en het internet maken het steeds gemakkelijk voor partijen over de hele wereld om met elkaar zaken te doen; afstand speelt steeds minder een rol. Om gelijkwaardige, eerlijke handel tussen partijen nog verder te vergemakkelijken zijn vanaf het midden van de twintigste eeuw verschillende soorten (vrij)-handelsverdragen en -akkoorden in het leven geroepen zoals NAFTA, het vrijhandelsakkoord tussen Mexico, de VS en Canada, of de douane-unie Mercosur tussen verschillende Zuid-Amerikaanse landen. In de laatste drie tot vier decennia lijkt vrijhandel echter een doel op zich te zijn geworden en niet alleen voorbij te gaan aan de belangen van mensen in armere landen, maar deze ook daadwerkelijk te schaden. Hoe komt dat en wat valt eraan te doen?
Vrijhandel in een notendop
In 1948 namen 23 landen het initiatief voor een overeenkomst over Tarieven en Handel (General Agreement on Tariffs and Trade – GATT) met afspraken over vrijhandel en open grenzen. In de loop der jaren sloten steeds meer landen zich erbij aan. Later werd besloten de wereldhandel nog verder te liberaliseren en een organisatie in het leven te roepen die daar krachtig op kon toezien. Daarom werd in 1995 de Wereldhandelsorganisatie of 'World Trade Organization' (WTO) opgericht. Alle handelsverdragen die worden gesloten moeten voldoen aan de regels van de WTO.
World Trade Organization (WTO)
De WTO is een van de machtigste organisaties ter wereld en heeft als enige doel het stimuleren van vrijhandel. De WTO heeft haar secretariaat in Genève en telt momenteel 161 leden (lidstaten), voornamelijk ontwikkelingslanden. Hiermee vertegenwoordigt de WTO bijna 100% procent van alle wereldhandel. De WTO wordt geleid door de lidstaten zelf en het wetgevende orgaan wordt gevormd door de Ministeriële Conferentie die elke twee jaar samen komt.
Hoe groter het marktaandeel, hoe meer macht in de WTO
Besluitvorming gaat officieel volgens consensus –álle lidstaten moeten akkoord gaan - en in theorie hebben álle lidstaten veto-macht. De onderhandelingsmacht van de lidstaten hangt in de praktijk echter sterk samen met het marktaandeel van dat land op de wereldmarkt. Bovendien hebben ontwikkelingslanden vaak minder financiële middelen en mankracht om zichzelf binnen de WTO te vertegenwoordigen en worden ze soms letterlijk uitgesloten van bepaalde onderhandelingen. De EU en sommige andere landen vinden de processen binnen de WTO te stroperig, en sluiten daarom van bilaterale akkoorden. Waar de bestaande WTO-regels al een probleem zijn voor ontwikkelingslanden, zijn deze bilaterale akkoorden dat helemaal .
Vrijhandel is belangrijker dan mens en milieu
Vrijhandelsovereenkomsten en WTO-regels maken het voor nationale overheden vaak moeilijk om wetten en regels te implementeren of te verbeteren omdat zulke nationale beslissingen ondergeschikt zijn aan WTO-regels. Als WTO-leden de regels overtreden kunnen er flinke sancties en boetes worden opgelegd. Tot nu toe zijn er al zo'n 500 cases voor de WTO gebracht.
Momenteel liggen er meerdere aanklachten tegen landen die hun duurzame energiesector willen versterken, zoals een klacht van de VS tegen India. India wil haar zonne-energiesector steunen, maar de VS steekt hier een stokje voor. WTO-regels over intellectueel eigendom belemmeren ook de beschikbaarheid van betaalbare medicijnen voor lokale bevolking.
Gelijk speelveld is niet altijd voor iedereen gunstig
Het 'gelijke speelveld' waar de WTO voor staat, is voor ontwikkelingslanden vaak onvoordelig. Kleinschalige producenten in deze landen lopen groot risico te worden weggeconcurreerd door grote buitenlandse bedrijven die goedkoper kunnen produceren. De economieën van ontwikkelingslanden zijn vaak nog niet voldoende ontwikkeld om deze oneigenlijke internationale concurrentie aan te kunnen.
Armere landen kunnen boetes en sancties niet opvangen
Dezelfde WTO-regels kunnen voor rijke en arme landen verschillende gevolgen hebben. Als rijke landen een WTO-regel overtreden kunnen zij ervoor kiezen de boete 'gewoon' te betalen omdat ze voldoende geld hebben. Ontwikkelingslanden kunnen die boetes vaak niet zo gemakkelijk betalen. Datzelfde geldt voor sancties: als bijvoorbeeld Burkina Faso de VS dreigt met een economische sanctie, zal dat op de VS weinig indruk maken. Andersom daarentegen, zal een economische sanctie vanuit de VS desastreuse gevolgen hebben voor de economie van Burkina Faso. Armere landen en zijn dus vaak meer dan rijke landen geneigd boetes en sancties te voorkomen door wetgeving die mogelijk tegen WTO regels ingaat, niet in te voeren. Mens en milieu in ontwikkelingslanden dreigen dus meer negatieve gevolgen van WTO-regels te ondervinden dan die in rijke landen.
Te weinig transparantie en democratie
De onderhandelingsprocessen binnen de WTO zijn ondoorzichtig, en nationale parlementen hebben weinig invloed op de beslissingen die binnen de WTO worden gemaakt. Bovendien vinden onderhandelingen vaak deels plaats in de zogenaamde 'achterkamertjes' en informele 'minitops' waarbij niet alle landen worden uitgenodigd.
Wat doet Both ENDS
Samen met andere maatschappelijke organisaties wijst Both ENDS de Nederlandse overheid en de Europese Commissie op hun verantwoordelijkheid om zich binnen de WTO in te zetten voor de belangen van ontwikkelingslanden.
In 2013, 2015 en 2017 was Both ENDS tijdens de Ministeriële Conferentie van de WTO officieel adviseur vanuit het maatschappelijk middenveld voor de Nederlandse overheid. Dit betekent dat er een afgevaardigde van Both ENDS mee reist met de Nederlandse delegatie om de overheid van binnenuit te informeren over de standpunten en zorgen van maatschappelijke organisaties wereldwijd.
Naast het direct beïnvloeden van de Nederlandse regering en de EU, werkt Both ENDS ook voortdurend samen met maatschappelijke organisaties in ontwikkelingslanden. We voorzien deze organisaties van informatie zodat ze op kunnen komen voor hun belangen en hun eigen overheden ertoe kunnen bewegen zich in onderhandelingen over handels- en investeringsverdragen - binnen en buiten te WTO - sterk te maken voor mens en milieu.
Voor meer informatie
Lees meer over dit onderwerp
-
Dossier /Internationale handel en investeringen met oog voor mens en milieu
Het netwerk van internationale handels- en investeringsverdragen is groot en onoverzichtelijk; Nederland alleen al heeft meer dan 70 bilaterale investeringsverdragen (BITs) en is betrokken bij de handels- en investeringsverdragen die de EU afsluit, zoals met de Zuid-Amerikaanse Mercosur-landen of met Indonesië.
-
Dossier /Naar een sociaal en ecologisch rechtvaardige energietransitie
Om de klimaatcrisis aan te pakken moeten we dringend overschakelen van fossiele brandstoffen naar schone, hernieuwbare energie. Deze overgang gaat echter niet alleen over het veranderen van energiebronnen. Het vereist een inclusief en eerlijk proces dat systemische ongelijkheden en veeleisende consumptiepatronen aanpakt, dat prioriteit geeft aan ecologische en sociale rechtvaardigheid en dat fouten uit het verleden niet herhaalt.
-
Dossier /Fair Green and Global Alliance (FGG)
Samen met maatschappelijke organisaties van over de hele wereld werkt de FGG Alliantie aan sociaal rechtvaardige, inclusieve en ecologisch duurzame samenlevingen in Nederland en het Zuiden.
-
Dossier /Investeringsverdragen
Investeringsverdragen moeten inclusief en duurzaam en gelijkwaardig zijn. Dat betekent dat de belangen van mensen en hun leefomgeving niet ondergeschikt zouden moeten zijn aan die van bedrijven.
-
Nieuws / 5 November 2025Nieuwe ISDS-claim tegen Nederland: Petrogas daagt de staat voor arbitragetribunaal over solidariteitsbijdrage en bronbelasting op royalty’s
SOMO en Both ENDS veroordelen scherp de nieuw aan het licht gekomen arbitragezaak die is aangespannen door Petrogas, een Omaans olie- en gasbedrijf dat twee gasvelden in de Nederlandse Noordzee exploiteert. Het bedrijf klaagt de Nederlandse staat aan op basis van de investor-state dispute settlement (ISDS) clausule in het bilaterale investeringsverdrag tussen Nederland en Oman.
-
Publicatie / 16 October 2025
-
Nieuws / 23 September 2025Met de ondemocratische splitsing van de EU-Mercosur deal laat Europa de kans schieten om voorop te lopen met rechtvaardige handel
De afgelopen tijd schreven vele kranten over de Brusselse haast om het handelsverdrag tussen de EU en de Zuid-Amerikaanse Mercosur landen te bezegelen. Volgens de Europese Commissie hoeven nationale parlementen daar niet mee in te stemmen, doordat ze het handelsgedeelte en het “politieke” gedeelte, hebben opgeknipt. Dit “splitsen” betekent dat het handelsdeel als EU-only besluit door de Europese Raad en het Europees Parlement kan worden goedgekeurd, terwijl nationale parlementen buitenspel staan en het politieke-samenwerkingsdeel op de lange baan gaat. Both ENDS en partners maken zich hierover grote zorgen en roepen de Nederlandse regering op om tégen dit akkoord uit oude doos te stemmen.
-
Nieuws / 22 September 2025EU-Indonesië handelsakkoord bedreigt gemeenschappen en milieu
Op 23 september hebben de Europese Unie en Indonesië hun onderhandelingen over de EU-Indonesië Comprehensive Economic Partnership Agreement (CEPA) afgerond, een vrijhandelsovereenkomst tussen de EU en Indonesië. Both ENDS hekelt deze overeenkomst omdat deze de belangen van bedrijven boven die van lokale gemeenschappen en het milieu stelt.
-
Nieuws / 11 September 2025EU-Mercosur: kleine plus voor bbp, grote vraagtekens voor boeren en democratie
Een recent rapport van Wageningen Economic Research (WER) over de economische gevolgen van de handelsovereenkomst tussen de EU en Mercosur bevestigt wat maatschappelijke organisaties, beleidsmakers en vakbonden al jaren signaleren: deze overeenkomst biedt geen evenwichtig perspectief voor boeren en milieu. In plaats daarvan vergroot zij machtsongelijkheid en schuift zij lasten af op (kleinschalige) boeren. Bovendien dreigt de deal niet-duurzame praktijken te versterken die de klimaattransitie en het oplossen van milieuproblemen in zowel de EU als de Mercosur-landen bemoeilijken.
-
Blog / 17 July 2025Een drama voor boeren hier én daar
Het handelsakkoord met Zuid-Amerika is slecht voor boeren, klimaat en biodiversiteit, hier én daar: tijd om dit akkoord definitief van tafel te vegen, vindt Fernando Hernandez, senior beleidsmedewerker handel en investeringen van Both ENDS. -
Nieuws / 5 June 2025Opinie: Nieuwe handelspartners, maar niet op de oude voet
Sinds de handelsoorlog en ‘tariffs’ van President Trump staat internationale handel weer volop in de schijnwerpers. In Europa en in Nederland neemt de roep toe om daarom razendsnel nieuwe vrijhandelsakkoorden te sluiten, zo ook in recente opinies in FD en de Volkskrant. Maar dat is de verkeerde reflex, schrijft Marius Troost op Joop.nl -
Voor de pers / 18 February 2025Trade deal fueling resource grab? 120+ groups from Europe and Indonesia sound the alarm
Dit persbericht is alleen beschikbaar in het Engels
-
Nieuws / 22 January 2025 -
Nieuws / 11 November 2024Kenia beëindigt bilateraal investeringsverdrag met Nederland
De regering van Kenia heeft het bilaterale investeringsverdrag (bilateral investment treaty - BIT) met Nederland officieel opgezegd, een belangrijke overwinning voor economische rechtvaardigheid en milieubescherming. De beslissing van Kenia past in een groeiende wereldwijde trend om verouderde verdragen, die vaak bedrijfsbelangen voorrang geven boven algemeen welzijn, te herzien. De Nederlandse minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkeling heeft onlangs bevestigd dat Kenia het verdrag in december 2023 eenzijdig heeft opgezegd, waardoor het vanaf 11 juni 2024 niet meer van kracht is. Kenia voegt zich hiermee bij Zuid-Afrika, Tanzania en Burkina Faso, als vierde Afrikaanse land dat zijn BIT met Nederland opzegt.
-
Nieuws / 12 March 2024Gelijkwaardigheid als sleutel voor internationale handel
Handel stond de afgelopen tijd weer in de wereldwijde schijnwerpers. Onlangs kwamen ministers uit de hele wereld bij elkaar in Abu Dhabi bij de WTO voor onderhandelingen over de wereldhandel in de komende jaren. De aanwezige deelnemers uit het maatschappelijk middenveld werden echter de mond gesnoerd.
-
Publicatie / 30 October 2023
-
Nieuws / 17 July 2023Tegentop in Brussel: maatschappelijke organisaties willen duurzame en eerlijke handel
Op 17 en 18 juli komen vertegenwoordigers van de regeringen van Latijns-Amerika, de Cariben en de Europese Unie bij elkaar in Brussel voor de EU-CELAC top. De Europese Commissie en meerdere EU-lidstaten willen dit moment gebruiken om de ratificatie van de handels- en investeringsverdragen tussen de EU en Mexico, de EU en Chili en de EU en de Zuid-Amerikaanse Mercosurlanden* te versnellen.
-
Nieuws / 18 April 2023The Future We See: economic systems
What does an economy look like that serves the well-being of people and the planet?
A wide range of great ideas about a transition to sustainable and just economic systems already exist, including ways to get there and examples that show that it is really possible. In this talkshow, we highlight some of these examples and hope to fuel the dialogue about this topic.
Inspired? Join our 'The Future We See' - talkshow on May 25th! You can either attend live or online, quietly listen or actively participate in the discussion. We hope to see you there!
-
Nieuws / 13 June 2022De WTO en intellectueel eigendomsrecht: wat betekent dat voor ons?
De bescherming van intellectueel eigendom is op verschillende niveaus geregeld. Op internationaal niveau is dit vooral geregeld via de Wereldhandelsorganisatie WTO en via handelsverdragen. Maar wat betekent dit in de praktijk voor ons? Met deze infographic hebben we gevisualiseerd wat er gebeurt als een eigenaar van intellectueel eigendom - vaak een groot bedrijf - denk dat zijn rechten worden geschonden.
-
Nieuws / 9 June 2022Burghard Ilge en Fernando Hernandez: "Deze WTO-top wordt belangrijker dan ooit"
De komende week is Genève het epicentrum van de wereldhandel, als handelsministers en andere hoogwaardigheidsbekleders uit de hele wereld samenkomen voor de ministeriële top van de Wereld Handels Organisatie (WTO). Liesje Schreinemacher, de Nederlandse minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, gaat er met een delegatie naartoe. Onze collega Burghard Ilge gaat mee als officieel delegatielid om de maatschappelijke organisaties te vertegenwoordigen. Collega Fernando Hernandez reist eveneens naar Genève, en zal buiten de conferentiezaal samen met andere maatschappelijke organisaties uit de hele wereld de onderhandelingen volgen en proberen te beïnvloeden.
