Certificatie hout uit Maleisië voor Nederlandse bouw mogelijk onterecht

"Er is zoveel twijfel over al het zogenaamd 'goed gecertificeerde' hout uit Maleisië. Op papier deugt het keurmerk, maar de controle is zwak en dat is nu bevestigd. Het wordt tijd dat de Nederlandse overheid het voortouw neemt om er zeker van te zijn dat dit hout niet zorgt voor ontbossing en mensenrechtenschendingen", zegt Paul Wolvekamp van Both ENDS. "De Nederlandse overheid heeft de ambitie om 900.000 huizen te bouwen in de nabije toekomst. Daarvoor zijn enorme hoeveelheden hout nodig, ook uit Maleisië. Ook al die bouwers, aannemers, houthandelaren en lokale overheden mogen er toch op rekenen dat de Nederlandse overheid de haar verplichte, duurzame gecertificeerde houtinkoop beter geregeld heeft dan dit."

Hoe de certificering werkt

Maleisië heeft een eigen certificatieschema voor duurzaam bosbeheer, het Malaysian Timber Certification Scheme (MTCS) en het hout is internationaal gecertificeerd door PEFC-Internationaal (PEFC staat voor: Progamme for the Endorsement of Forest Certification). De Nederlandse regering overheid heeft in 2017 het MTCS voor een periode van 5 jaar erkend, ondanks zorgen die werden geuit in de Tweede Kamer. Maleisisch hout kreeg daarmee ruim baan op de Nederlandse markt, met name bij aanbestedingen door de overheid. Dit hout wordt in Nederland vooral gebruikt in de bouw, en met name in kozijnen. Inmiddels wordt voor MTCS niet langer apart getoetst: die toetsing wordt nu volledig overgelaten aan de koepelorganisatie PEFC.

De klachten

Al vele jaren, vanaf de eerste certificeringen, hebben waarnemingen en klachten van lokale inheemse bevolkingsgroepen in Maleisië en maatschappelijke organisaties bevestigd dat de houtkap in de praktijk niet bleek te voldoen aan de internationale afgesproken eisen. Dit is tot op de dag van vandaag niet veranderd. Het gaat dan om:

• De landrechten van inheemse volken worden geschonden en het beginsel van vrijwillige toestemming, ook genoemd FPIC (Free, Prior and Informed Consent wordt niet of onvoldoende toegepast door houtkapbedrijven en de overheid.
• Te hoge conversie: er wordt meer ontbost dan het toegestane maximum van 5% en het is onduidelijk of ecologische waarden voldoende gewaarborgd zijn.
• Kaarten van onvoldoende kwaliteit die bovendien niet beschikbaar zijn voor betrokkenen waardoor onduidelijk is wanneer waar geoogst wordt.

Het besluit tot internationaal onderzoek

Een onafhankelijke expertgroep (Timber Procurement Assessment Committee - TPAC), heeft op verzoek van de staatssecretaris een kort onderzoek gedaan medio 2023. Dit onderzoek bevestigt een duidelijke schending van het Nederlandse inkoopbeleid voor hout en een gebrek aan vereiste transparantie bij de koepelorganisatie PEFC-International en het MTCS. In het rapport - dat in januari pas openbaar is geworden - bekritiseert TPAC het gebrek aan medewerking van de Maleisische instelling MTCC (Malaysian Timber Certification Council), dat niet verder ging dan het beantwoorden van één vraag in een e-mail. TPAC vroeg zich ook af "in hoeverre PEFC en MTCC beschikken over effectieve voorzieningen en procedures voor het signaleren en mitigeren van structurele ongeregeldheden, zoals herhaalde klachten". TPAC bekritiseerde dat PEFC onvoldoende heeft gedaan om de integriteit van het systeem te bewaken en benadrukt dat kopers erop moeten kunnen vertrouwen dat PEFC-gecertificeerd hout "aan alle kwaliteitseisen voldoet" (bron: pagina 9 TPAC rapport).

De expertgroep geeft de staatssecretaris vier opties voor vervolg. De staatsecretaris heeft aan de NGO's bevestigd open te staan voor optie 2: een internationaal onderzoek door PEFC-Internationaal. Zulk onderzoek zou inhoudelijk overtuigend bewijs moet aanleveren dat zowel PEFC als MTCS aan de voorwaarden voldoen. Daarbij is een veldbezoek inderdaad essentieel, evenals de onafhankelijke bril van de TPAC.

Hoe nu verder?

Both ENDS, SAVE Rivers, KERUAN, Bruno Manser Fonds en The Borneo Project juichen dit besluit toe en dringen erop aan dat het onderzoek snel gaat plaatsvinden, en dat daarbij ook de juiste stemmen worden gehoord. Paul Wolvekamp: "De lokale bevolking moet de kans krijgen om ongecensureerd deze onderzoekscommissie te woord te staan".

Celine Lim, directeur van de Maleisische inheemse basisorganisatie SAVE Rivers: "We verwachten dat MTCC en PEFC International nauw samenwerken met hun Nederlandse tegenhangers, maar ook met maatschappelijke organisaties en getroffen lokale gemeenschappen om deze problemen op te lossen. Tot die tijd is het onverantwoord om door te gaan met de onbeperkte export van hout uit controversiële houtkap. We eisen opschorting van de import van PEFC-MTCS-gecertificeerd hout naar Nederland totdat de problemen zijn opgelost".

Later deze week komen Maleisische en internationale belanghebbenden bijeen in de hoofdstad van Sarawak, Kuching, om tijdens een conferentie te praten over duurzaam bosbeheer, zoals MTCS en PEFC.

Achtergrondinformatie: hoe lang het al loopt

Al jaren vraagt de lokale bevolking om aandacht voor deze kwestie;

• In 2022 bezocht een inheemse delegatie uit Sarawak Nederlandse politici en beleidsmakers om te praten over de onopgeloste kwesties rond onder andere verantwoording, gebrekkig overleg en ontbossing.
• In 2010 concludeerde TPAC dat de MTCS-standaard niet voldeed aan de Nederlandse inkoopcriteria voor duurzaam geproduceerd hout op het gebied van inheemse rechten, het verkrijgen van FPIC, omvorming van natuurlijke bossen en toegang tot en kwaliteit van kaarten.
• MTCS werd daarom niet geaccepteerd door TPAC, ook al viel het al onder de goedkeuring van PEFC. MTCS bleef onder afzonderlijke controle van TPAC voor de aankoop van hout. Overheidsopdrachten onder beide systemen zijn echter sinds juni 2014 toegestaan.
• In 2016 bracht TPAC een bezoek ter plaatse om na te gaan of de hangende kwesties waren opgelost, maar de toegang tot locaties en belanghebbenden in Maleisië werd ernstig beperkt. In zijn daaropvolgende verslag concludeerde TPAC dat de problemen op papier opgelost leken te zijn, maar dat het de situatie in het veld niet kon beoordelen.
• In januari 2017 verklaarde de Nederlandse regering dat MTCS voldeed aan het aanbestedingsbeleid.
• Sinds 2020 heeft de Nederlandse overheid de acceptatie van MTCS onder de paraplu van de goedkeuring van PEFC International geplaatst. Met betrekking tot de geuite zorgen moet PEFC nu echter aantonen dat zowel zijzelf als MTCS voldoet aan de eigen standaard en het Nederlandse inkoopbeleid voor hout.

Meer informatie

- Brief aan Staatssecretaris IenW, stand van zaken onderzoek MTCS-certificering

- Advies TPAC aan de Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat

- Brief dgMI aan NGO s (kantoor Prakken d Oliveira)