Het wonder van blauwe luchten - Op zoek naar de menselijke maat in China

Natuurlijk, zegt Chee Yoke Ling, er valt veel te klagen voor wie zoals zij woont in een stad als Beijing, met z'n twintig miljoen inwoners. De permanente smogdeken boven de stad, gevoed door kolenstook en uitlaatgassen. Het fietsverkeer, ooit het kenmerkende straatbeeld in de Chinese steden, dat moet wijken voor de massieve stroom auto's van de nieuwe middenklasse. Oude stadswijken die genadeloos ten prooi vallen aan sloophamer en bulldozer, plaatsmakend voor nog meer van dezelfde appartementenblokken en kantoren.

Maar de in Maleisië geboren Yoke Ling is niet zo van het klagen. Ze kijkt liever naar wat er nog is, en wat kan komen. "De stad kent nog altijd authentieke wijken en gemeenschappen. In drie minuten loop je van een zesbaanssnelweg naar de oude stad, met z'n smalle straatjes en kleine huizen rond een binnenhof. Daar is het stil, daar hoor je de vogels nog."

Alles is nog niet verloren, wil ze maar zeggen. En omdat het oude China er nog is, kan het deel uitmaken van het nieuwe, veel duurzamere China. "Ik hoop dat de fietsen weer de boventoon gaan voeren in de straten van Beijing. Tezamen met efficiënt en duurzaam openbaar vervoer, bussen en metro's die rijden op groene stroom. En natuurlijk verlang ik naar het grote wonder van eindelijk weer heldere, blauwe luchten, iedere dag opnieuw."

Yoke Ling's droom houdt niet op bij de stadsgrenzen van Beijing. De menselijke maat verdient veel meer aandacht in China, vindt ze. De rusteloze trek van miljoenen Chinezen, op zoek naar werk en geld, zorgde voor een explosieve groei van de steden terwijl het platteland leegliep. Achtergebleven zijn de ouderen, die vaak zorgen voor de kleine kinderen waarvan de ouders in de stad werken. Dat moet veranderen, zegt Yoke Ling. Met gericht beleid moet het lukken de plattelandsgemeenschappen nieuw leven in te blazen. Zodat kinderen weer onder de hoede van hun beide ouders opgroeien, en jongeren niet meer weg hoeven omdat er lokaal voldoende werk is.

Contrast
Nergens ter wereld is het contrast tussen stad en platteland zo groot als in China. Het land leverde een enorme prestatie door voldoende voedsel te produceren voor de snel groeiende bevolking. De hongersnoden uit het verleden zijn al bijna vergeten. Maar de groei van de agrarische productie vond vooral plaats rondom de stedelijke centra in de kustregio's. Grote delen van het binnenland verpauperden. De sociale samenhang verkruimelde, overigens niet alleen in de boerendorpen maar ook in de miljoenensteden. Uitdijende steden en fabrieken slokken ondertussen steeds meer landbouwgrond op, waardoor de vraag opnieuw actueel is of China in de toekomst nog wel zijn eigen bevolking kan voeden.

"Herstel van de balans tussen stedelijk en niet-stedelijk", zegt Yoke Ling, "is essentieel voor het toekomstig welzijn van de Chinezen." Daartoe dient het scherpe onderscheid tussen stad en platteland te verdwijnen. Zij moeten complementair zijn, niet elkaars tegenpool. Kleinere steden zijn nodig, en een vitaal platteland. "Nu droomt iedere kleine boer ervan z'n kinderen in de stad te laten studeren. Maar met een goede infrastructuur en voldoende lokale voorzieningen is dat niet meer nodig. Ik hoop het nog mee te maken dat de trek naar de stad wordt gekeerd. Dat mensen terugkeren naar het platteland, weer in contact komen met de natuur en het land."

De verpaupering van het platteland is mede te wijten aan de gebrekkige agrarische kennis van de gemiddelde Chinese boer. Van gericht landbouwonderwijs of agrarische voorlichting is geen sprake. 250 miljoen Chinese boeren ploeteren op minieme lapjes grond en produceren vooral om de eigen familie te voeden. Grotere producenten zijn ondertussen verslaafd aan de intensieve landbouw, die tot grootschalige vervuiling van bodem en water leidt. De communistische planners zoeken het heil als vanouds in een technologische aanpak, met een belangrijke rol voor genetisch gemodificeerde gewassen.

Yoke Ling heeft zich in eigen land en internationaal altijd verzet tegen ongecontroleerde technologische ingrepen als genetische manipulatie, volgens haar een ernstige bedreiging voor de biologische veiligheid. Ook de Chinese planners zouden een andere koers moeten kiezen, vindt ze. De eerste tekenen van verandering zijn al zichtbaar. "Ik werk met Chinese partners die regelmatig op het platteland bij inheemse gemeenschappen komen, en ik zie het begin van een herwaardering van het lokale leven. Jonge mensen keren terug. Gewapend met de kennis die ze in de stad hebben opgedaan, die ze combineren met traditionele kennis. Zij gaan niet meer het armoedige bestaan van hun ouders leven, maar willen in contact met het land blijven."

Belangrijke elementen in de vereiste nieuwe aanpak zijn, aldus Chee Yoke Ling, respect voor de natuur, herwaardering van traditionele kennis, gebruikmaken van lokale materialen, moderne technologie en professioneel projectmanagement. "Veel oplossingen zijn al aanwezig. We weten hoe ecologisch verstandige landbouw op gemeenschapsniveau eruit ziet, wat een verstandig voedingspakket is, hoe we de productiviteit van boeren kunnen verhogen zonder land en water te vervuilen. Het is nu zaak dit tot beleid te maken. De kennis is er. Nu moeten we die nog toepassen."

Yoke Ling ziet parallellen met bewegingen elders in de wereld, van Occupy in westerse steden als Londen en New York tot de herwaardering van de indiaanse kennis en levenswijze in Latijns-Amerika. "Mensen krijgen genoeg van een levensstijl die alleen maar gericht is op meer consumeren. Er broeit veel, er wordt volop nagedacht over urban reorienting. En de grote lijn achter al die initiatieven is dat mensen weer zeggenschap moeten krijgen over hun eigen omgeving. Omdat ze daar gelukkiger van worden. Meer tijd doorbrengen in je gemeenschap, deelnemen aan een gezamenlijke onderneming als een stadstuin, je onderdeel voelen van het sociale en culturele leven. Miljoenen mensen zijn het gevoel kwijtgeraakt ergens toe te behoren. Dat moet veranderen." Ze bestrijdt dat achter veel alternatieven een verlangen zit naar vroeger, toen het leven nog simpel en overzichtelijk was. "Het gaat juist om de combinatie, het slimme gebruik van oud én nieuw."

Stop de groei van de metropolen
Het officiële ontwikkelingsmodel staat in China steeds meer ter discussie, zegt Yoke Ling. Het uitgangspunt was lange tijd dat mensen maar beter naar de stad konden verhuizen, omdat daar nu eenmaal de beste voorzieningen zijn. Die gedachte lijkt inmiddels achterhaald. Steeds vaker klinken pleidooien voor decentralisatie, voor ontwikkeling van het platteland en ontvolking van de metropolen. Yoke Ling: "Het stadsverkeer en de vervuiling maken het leven in veel steden steeds miserabeler. Mensen wonen in veel te kleine huizen. In de weekends en vakanties ontvlucht iedereen de stad, wat weer tot enorme vervoersstromen leidt. Dat is niet het soort leven dat we willen. Daarom is er behoefte aan mensen die de politieke moed hebben om, gesteund door het publiek, te zeggen: dit gaan we anders doen."

Op het geïsoleerde platteland groeit ondertussen het sociale protest tegen de verpaupering. Signalen die niet langer te negeren zijn. De Chinese overheid kondigde diverse maatregelen aan die de levensstandaard op het platteland moeten opkrikken. In 2020 zou het gemiddelde inkomen van een kleine boer verdubbeld moeten zijn. Modernisering van de landbouw staat centraal in de plannen; ook landhervorming, renovatie van oude boerendorpen en het aanbieden van sociale diensten op het platteland staan hoog op de agenda. Positief, vindt Yoke Ling. "Het huidige 5-jaren ontwikkelingsplan laat zien dat het besef er is dat een betere balans tussen economische ontwikkeling en sociale en milieuaspecten nodig is."

Veranderingen kunnen snel gaan, in China. Neem de onstuimige opkomst van de biologische landbouw. Tot een paar jaar terug was er geen enkele vraag naar biologisch voedsel. Dat veranderde na diverse, grootschalige voedingsschandalen. De nieuwe rijken in de grote steden vroegen als eersten om betrouwbaar voedsel, al snel gevolgd door jongeren die biologisch met trendy en westers associëren. Yoke Ling: "Mensen zijn steeds vaker bereid wat meer te betalen voor duurzaam geproduceerd voedsel. En dat gaat gepaard met een herwaardering van het boerenbedrijf." Inmiddels is China opgeklommen tot de tweede plaats op de ranglijst van landen met het grootste areaal aan biologische landbouwgrond. Tegelijkertijd wordt in geen enkel ander land nog zo massaal gebruik gemaakt van kunstmest en pesticiden. Eenzelfde soort tegenstelling is te vinden in de energiesector: China is niet alleen 's werelds grootste vervuiler door de massale stook van steenkolen, maar is sinds enkele jaren ook de belangrijkste investeerder in wind- en zonne-energie. Dergelijke contradicties liggen in China voor het oprapen, zegt Yoke Ling. Het glas is halfvol, concludeert de optimist in haar: de snelle veranderingen getuigen van de enorme dynamiek in de Chinese samenleving.

Al sinds haar studententijd houdt Yoke Ling zich bezig met de vraag hoe in harmonie te leven met de natuur. "Als studenten in een ontwikkelingsland, Maleisië in mijn geval, waren we erg gegrepen door het toenmalige debat over grenzen aan de groei, de Club van Rome. We wilden leren van het Westen, en de fouten vermijden die daar waren gemaakt." Het was een tijd van optimisme, herinnert zij zich. "We geloofden erin dat we - met behulp van de Verenigde Naties, ngo's en campagnes en met inzet van onze eigen kracht - de wereld konden veranderen, duurzamer maken." In de twintig jaar die volgden raakte dat ideaal uit beeld. In plaats van samenwerken ging het steeds meer om competitie, gedreven door winstbejag. Maar op weg naar de Rio+20-conferentie ziet Yoke Ling weer hoopvolle ontwikkelingen. "Ik droom nog altijd van sociale gelijkheid, rechtvaardigheid, harmonie met de natuur en een levensstijl die daarbij aansluit. Dat steeds meer jonge mensen zich nu inzetten voor duurzaamheid en voor een andere manier van leven inspireert me enorm."