De heiligheid van het leven ervaren: Met zorg voor natuur en milieu de crisis overwinnen
De heiligheid van het leven ervaren: Met zorg voor natuur en milieu de crisis overwinnen
"Mijn droom is eigenlijk meer een programma", verontschuldigt Miranda zich. "Ik wil een landhervorming. Dat is de oplossing voor een aantal sleutelproblemen in Brazilië: de concentratie van land in handen van een kleine minderheid, de geringe voedselproductie voor de binnenlandse markt en de zwakke voedselsoevereiniteit." Met dat laatste doelt Miranda op het recht van boeren om de grond op een duurzame manier te bebouwen en zelf te bepalen op welke manier ze dat doen. "De landhervorming moet recht doen aan regionale en culturele verschillen. De inheemse volken rond de Amazonerivier bewerken hun land anders dan de bewoners van de honderden quilombo's in Brazilië. Ze hebben een andere cultuur en kampen met andere problemen." Quilombo's zijn van origine plaatsen waar ontsnapte slaven zich heimelijk vestigden. Ze bestaan nog altijd als gemeenschappen van kleine boeren die coöperatief werken. "Wat hen bindt is hun marginale plek in de samenleving. Ze hebben een moeilijk leven."
Wat hebben deze achtergestelde gemeenschappen van kleine boeren en inheemse volken te winnen bij een landhervorming? "Om te beginnen krijgen zij technische en financiële steun van de overheid. Nu is die voorbehouden aan grote landbouwbedrijven. De technici en landbouwingenieurs van de overheid gaan zich dus voor hen inzetten, op een manier die tegemoet komt aan hun wensen en verlangens. Kleine boeren willen of kunnen bijvoorbeeld geen genetische gemanipuleerde zaden gebruiken, omdat hen dat volledig afhankelijk maakt van een paar grote bedrijven. Ze hebben geen geld om eindeloos bestrijdingsmiddelen toe te passen. En omdat ze geen geld hebben zijn ze veel minder kredietwaardig voor banken. Ze hebben weinig aan grote gespecialiseerde landbouwmachines." Steun voor deze keuterboeren betekent een omslag in het Braziliaanse landbouwbeleid, wil Miranda maar zeggen. Nu zetten de beleidsmakers hun kaarten vooral op de export van bulkgoederen als soja, koffie, citrusvruchten.
Dankzij een landhervorming kunnen er stabiele en vreedzame gemeenschappen op het platteland ontstaan, die voedsel produceren voor de eigen regio. Moema Miranda gebruikt hiervoor een begrip van de kritische filosoof en theoloog Ivan Illich: convivialiteit. Simpel vertaald betekent het 'samenleven'. Maar Illich geeft een politieke betekenis aan de term. Voor hem is het een zelfbepaalde manier van leven, het tegenovergestelde van de huidige industriële productie. De manier waarop westerse landen hun economie vormgeven is volgens de filosoof een oorlog tegen dit zelfbeschikkingsrecht. Het berooft boerengemeenschappen van hun vitale vaardigheden en kennis. Boeren blijven daardoor afhankelijk en arm.
Spirituele verbinding
Miranda: "Voor mij houdt convivialiteit in dat er een autonome en creatieve omgang is tussen mensen onderling, en een verantwoorde omgang met hun omgeving. Het is ook een kritiek op het vooruitgangsgeloof, op het idee dat we alle problemen kunnen oplossen met technologie en ongelimiteerde groei." De naar eigen zeggen diepgelovige Miranda haalt Franciscus van Assisi aan. "Hij heeft het over het gevoel één te zijn met de omgeving, met het universum, in plaats van boven anderen te zijn gesteld. Stel je voor dat mensen niet langer in permanente angst en onzekerheid leven dat ze hun land verliezen. Dat ze niet hoeven te vrezen voor de bouw van een grote stuwdam die hun landbouwgrond vernietigt en daarmee hun manier van leven. Dat ze hun kinderen kunnen voeden en naar school laten gaan. In die toestand kunnen ze een spirituele verbinding voelen met de heiligheid van het leven. Als de spanningen in de Braziliaanse maatschappij afnemen zullen we allemaal veel gelukkiger leven. Niet in de betekenis van meer, meer, meer, maar in de zin van een goed leven."
Goed functionerende boerengemeenschappen kunnen voedsel produceren voor lokale markten. "Daardoor worden productie- en transportlijnen korter. Nu doet zich de rare situatie voor dat Brazilië bijvoorbeeld zijn melkproductie vooral in het zuiden heeft geconcentreerd. Melk die voor de rest van het land is bestemd, wordt dus duizenden kilometers vervoerd. Als je melk en andere agrarische producten regionaal maakt, kun je de miljoenensteden Rio en São Paulo voeden vanuit hun eigen regio. Dan zakt de prijs van voedsel vanwege de veel lagere transportkosten, en verdient de boer meer. Als de regio's zich ontwikkelen wordt het leven daar aantrekkelijker, trekken mensen niet meer naar de steden en vermindert de druk daarop."
Landhervorming is al lang een zwaar beladen onderwerp in Brazilië. De concentratie van landbouwgrond in de handen van een uiterst kleine minderheid van de bevolking is een bron van conflicten. Bijna de helft van de boerenbedrijven in het land beschikt over minder dan 10 hectare grond. In Brazilië is 10 hectare te weinig om een fatsoenlijk inkomen uit te halen. Dat geldt voor drie miljoen boerenfamilies. Het aantal landloze boerenfamilies wordt geschat op 4,8 miljoen. In totaal dus bijna acht miljoen boerenfamilies die niet, of met de grootste moeite, kunnen rondkomen.
Aan de andere kant van het spectrum staan de grote boerenbedrijven, met 1.000 en meer hectare landbouwgrond. Zij verbouwen bijna zonder uitzondering exportproducten als soja, citrus, koffie en cacao. Het gaat om minder dan 1 procent van de boeren, die 45 procent van de landbouwgrond bezit. Deze scheve verdeling van de landbouwgrond leidt tot veel sociale spanningen. Wat ook niet bijdraagt aan de rust op het platteland is dat voor 20 procent van het totale Braziliaanse grondgebied geen officiële landeigendomspapieren bestaan. Dat land kan door iedereen worden geclaimd, en in de praktijk zijn dat meestal mensen die niet schromen geweld te gebruiken.
Megaboerderijen
Op grote delen van het Braziliaanse platteland is geweld een normaal fenomeen. Steeds meer landbouwgrond wordt gebruikt voor monoculturen als soja. Gemeenschappen van kleine boeren zonder goede landeigendomspapieren moeten plaatsmaken voor gemechaniseerde megaboerenbedrijven. Bedreigde gemeenschappen organiseren zich, sommige radicaliseren en gaan over tot verzet, vaak uitmondend in geweld. En meestal trekken ze aan het kortste eind. Miranda: "Deze strijd om land is niets nieuws, ze vormt de basis van de kolonisering van het land. Als we het totaal scheve landbezit kunnen oplossen, en de voedingsbodem voor veel geweld wegnemen, zal dat het hele land goed doen."
De Braziliaanse Arbeiderspartij (PT) had landhervorming hoog in het vaandel staan, maar verzuimt de koe bij de horens te vatten, ondanks het feit dat de partij al tien jaar de president van het land levert. Miranda, voormalig PT'er, is teleurgesteld. "Ik wil absoluut niet laatdunkend doen over wat in deze tien jaar is bereikt. Dankzij de bolsa familiar, een toelage voor gezinnen die hun kinderen naar school sturen, is bijvoorbeeld de armoede substantieel verminderd. De miserabelen zijn armen geworden, armen zijn toegetreden tot de middenklasse. Maar de rijken worden rijker."
Die laatste opmerking duidt op Miranda's bedenkingen bij het Braziliaanse economische wonder. Ze betreurt het dat de markteconomie niet grondig is hervormd in tien jaar PT. En de kans dat het alsnog gebeurt is klein. "Er heerst euforie in Brazilië. Veel meer mensen kunnen consumeren. Dat komt doordat onze belangrijkste exportartikelen, mijnbouw- en landbouwproducten, fantastische prijzen opleveren op de wereldmarkt. Met dank aan China. De president zegt: 'We hebben nog steeds armen in Brazilië, daar moeten we iets aan doen, we moeten groeien.' Die euforie maakt elke kritiek lastig. 'Nu zijn wij eindelijk aan de beurt', is het overheersende gevoel bij veel mensen, 'wij willen ook een auto, een huis, vakantie. Val ons niet lastig met praatjes over het milieu.'" Deze toename in welvaart verbloemt volgens Miranda dat de kloof tussen arm en rijk bijna onveranderd diep is gebleven. "We horen nog steeds bij de meest ongelijke landen ter wereld. Het aanpakken van ongelijkheid zou de kern moeten zijn van alles wat de politiek doet."
Energieopwekking
Miranda droomt ook van een totaal andere energievoorziening. "Nu voorzien megaprojecten in onze energiebehoefte: grote waterkrachtcentrales als Itaipú, Belo Monte, Tucuruí. De negatieve effecten van deze dammen - grote stukken land die onder water worden gezet, onteigening van soms tienduizenden bewoners - komen deels voor rekening van Brazilië's buurlanden, omdat veel van die dammen in grensgebieden zijn gebouwd. De directe omgeving van de dammen profiteert helemaal niet van de opgewekte energie, die gaat naar grote steden als Rio en São Paulo en grote energieconsumerende projecten als mijnbouw. Daar moeten we vanaf. Net als van nucleaire energie, waarover nu weer wordt gepraat. We moeten naar kleinschalige, dus regionale energieopwekking."
In Europa zijn grote sociale kwesties als armoede en de slechte gezondheidszorg voor grote delen van de bevolking pas aangepakt nadat de rijken er letterlijk last van kregen. Toen kwamen er rioleringen, goed drinkwater, toiletten, minimumloon, werkloosheidsvoorzieningen. Miranda: "Zo is het hier niet. Onze regeringen zetten vol in op economische groei, vanuit het idee dat iedereen dan meer gaat verdienen. Mijn vraag is hoe lang dit model blijft werken. Hoe lang blijft China groeien en blijft het behoefte houden aan onze landbouwproducten en delfstoffen? Nu is er voor de kust van Brazilië olie gevonden. Wat zijn de risico's als we een olieafhankelijk land worden? Socialistische partijen hebben nooit veel oog gehad voor natuur en milieu. Integendeel, de volledige exploitatie van de productiekrachten is in hun ogen een noodzakelijke fase voor de overgang naar het socialisme. Milieu en duurzaamheid moeten daarom een pas op de plaats maken. In mijn droom is de zorg voor milieu en natuur juist hét middel om de crisis te overwinnen. Dus niet iets wat we pas gaan doen als de rest is geregeld."
Dekolonisatie van het denken Moema Miranda (1960) groeide op in Rio de Janeiro. "Mijn vader was ingenieur en communist, mijn moeder katholiek." Haar jeugd stond in het teken van de militaire dictatuur in Brazilië, die tot 1985 duurde. "Je kon voor de kleinste dingen opgepakt worden. Mijn vader was geen activist of militant, maar we leefden permanent met de zorg over wat er kon gebeuren." Halverwege de jaren zeventig stond een krachtige sociale beweging op in Brazilië, bestaande uit delen van de kerk (bevrijdingstheologie), vakbonden, intellectuelen en grass roots organisaties, gevolgd door de abertura (opening): politieke vluchtelingen mochten terugkeren naar het land, politieke gevangenen kwamen vrij. "Een verbazingwekkende en opwindende tijd. Ik sloot me aan bij een kleine organisatie en begon les te geven op een school in een van de krottenwijken van Rio en ging tegelijkertijd naar de universiteit." In 1992 ging Moema bij Ibase werken, het Instituto Brasileiro de Análises Sociais e Econômicas, opgezet door intellectuelen die uit ballingschap terugkeerden. Ibase stond aan de wieg van het World Social Forum (Porto Alegre 2001, 2002, 2003 en 2005). "Die forums zijn belangrijk geweest voor het leggen van Zuid-Zuidcontacten. Tot die tijd hadden we altijd meer contacten met Europa dan met andere landen in Latijns-Amerika en met Afrika. We hebben altijd in de taal en begrippen van Spanje en Portugal gedacht, de kolonisators van ons werelddeel. De nieuwe Zuid-Zuidcontacten hebben bijgedragen aan wat we noemen 'het dekoloniseren van ons denken'. |
Lees meer over dit onderwerp
-
Nieuws / 27 maart 2024
Bestuurswissel: in gesprek met Paul Engel en Leida Rijnhout over de unieke kracht van Both ENDS
Na acht jaar bestuursvoorzitter te zijn geweest geeft Paul Engel het stokje door aan Leida Rijnhout. In dit duo-interview kijken we terug en vooruit met de beide voorzitters. Paul Engel, afzwaaiend bestuursvoorzitter, steekt meteen enthousiast van wal: “Deze organisatie bedenkt zelf wat ze doen en dat doen ze heel goed. Als bestuur helpen we en hebben we -op afstand- een paar lijntjes om daarbij te ondersteunen”. Een gesprek over voorop lopen in de systeemverandering en het samenwerken over heel de wereld.
-
Voor de pers / 25 maart 2024
Een baggerwereld: wereldwijd onderzoek naar verwoesting Nederlandse baggeraars
Een baggerwereld; onderzoek onthult hoe Nederlandse baggeraars wereldwijd structureel mensenlevens en het milieu verwoesten met hulp van belastinggeld
OPROEP! Tijd voor een grondige schoonmaakbeurt van overheidssteun aan de baggersector, overheid stop de steun in drie lopende projecten direct!
-
Publicatie / 25 maart 2024
-
Nieuws / 19 maart 2024
Both ENDS – best bijzonder
Both ENDS heeft geen managementteam, nauwelijks teamoverleggen en al helemaal geen 'directeur die over iedereen de baas is'. Both ENDS heeft sinds 2016 een platte organisatiestructuur met gezamenlijkheid als uitgangspunt. Ook hierin zie je ons doel 'Connecting people for change' terugkomen.
-
Blog / 14 maart 2024
Bringing local realities to board level: GAGGA and Both ENDS partners at the GCF B38 in Rwanda
Last week Both ENDS participated in the 38th Board Meeting of the Green Climate Fund in Kigali, Rwanda, together with GAGGA partners Fatoumata Mbodji (LSD Senegal), Emem Okon (Kebetbache Nigeria), Alda Salomao (Tindzila Mozambique), Zenabou Segda (Women Environmental Program Burkina Faso) and Ibrahima Dia (IED Afrique, project lead in the Communities Regreen the Sahel program).
-
Nieuws / 12 maart 2024
Gender just climate action and solutions are in urgent need of your support
Women, girls, trans, intersex, and non-binary people from local and Indigenous communities are at the forefront of fighting for climate and environmental justice against false climate solutions. The time is now to resource the transformative climate solutions led by women, girls, inter, non-binary and trans people and stop investment in false climate solutions. Commit your support to uphold human rights and invest in women’s leadership in gender- just climate solutions!
-
Nieuws / 12 maart 2024
Gelijkwaardigheid als sleutel voor internationale handel
Handel stond de afgelopen tijd weer in de wereldwijde schijnwerpers. Onlangs kwamen ministers uit de hele wereld bij elkaar in Abu Dhabi bij de WTO voor onderhandelingen over de wereldhandel in de komende jaren. De aanwezige deelnemers uit het maatschappelijk middenveld werden echter de mond gesnoerd.
-
Evenement / 10 maart 2024, 12:00 - 20:30
Feminist Future Festival
Op 10 maart is Feminist March terug. Dit keer niet alleen met een nieuwe mars, maar ook met een nieuw evenement: de eerste editie van het Feminist Future Festival.
-
Voor de pers / 4 maart 2024
Certificatie hout uit Maleisië voor Nederlandse bouw mogelijk onterecht
-Dit is een gezamenlijk persbericht van Both ENDS, Keruan, SAVE Rivers Network, Bruno Manser Fonds en The Borneo Project-
Nederland is de grootste importeur van kozijnhout uit Maleisië. Al decennia protesteert en klaagt de lokale inheemse bevolking, gesteund door belangenorganisaties, over misstanden bij de houtkap, die bos verwoest en mensenrechten schendt. Staatssecretaris Heijnen van Infrastructuur & Waterstraat heeft een onafhankelijke expertgroep vorig jaar een kort onderzoek -op afstand- laten doen. Dit onderzoek is onlangs vrijgegeven en gedeeld met de advocaat van de belangenorganisaties. Daaruit blijkt dat de zorgen van de lokale bevolking mogelijk terecht zijn. De staatsecretaris gaat nu akkoord met een uitgebreider internationaal onderzoek en veldbezoek. Dat stemt de betrokkenen hoopvol. Ondertussen gaat de houtkap in Maleisië wel door, evenals de het bouwen met dit controversiële hout in Nederland.
-
Nieuws / 14 februari 2024
Petitie: bescherm het Saamaka-volk en de Amazone
Het Saamaka-volk, een stam met Afro-afstammelingen in Suriname beschermt bijna 1,4 miljoen hectare Amazone-regenwoud. Ze dringen er al tientallen jaren bij de regering op aan om hun voorouderlijke territoriale landrechten te erkennen.
-
Nieuws / 8 februari 2024
Pensioenfonds PFZW stopt met investeren in fossiele bedrijven
Een besluit waar we lang op hebben gewacht: een van de grootste pensioenfondsen Pensioenfonds Zorg en Welzijn stopt met het investeren in het grootste deel van de olie- en gasbedrijven. PFZW volgt daarmee ABP en PME op.
-
Nieuws / 8 februari 2024
De lakmoesproef van de vernietigende racebaan in Lombok
Een racebaan voor internationale motorraces in Lombok blijft mensenrechtenexperts over de hele wereld zorgen baren. Both ENDS samen met vele partners maakt zich steeds meer zorgen over de implicaties van het project voor de ethische normen van wereldwijde ontwikkelingsfinanciering in de toekomst en de waarborging van sociale- en ecologische standaarden.
-
Evenement / 30 januari 2024, 14:00 - 15:30
Online sessie: De gevolgen voor het milieu en de mensenrechten bij het winnen van grondstoffen: lithium in de hoge Andes, Argentinië
Welke gevolgen heeft grondstofwinning voor het milieu en de mensenrechten? Samen met Wetlands International Europe en de EU Raw Materials Coalition organiseert Both ENDS een online sessie waarin we een open discussie faciliteren over deze consequenties. Aanleiding is de Raw Materials Week in november 2023 en het voorlopige akkoord over de Critical Raw Material Regulation.
-
Nieuws / 25 januari 2024
2024 is het jaar om ons te verenigen
Both ENDS nodigt dit jaar partners wereldwijd uit om mee te werken aan een nieuwe strategie. En we blijven ons inzetten voor het versterken en verbinden van inspirerende initiatieven die wij dagelijks tegenkomen in onze projecten en bij onze partners.
-
Nieuws / 25 januari 2024
'Er kan geen transitie plaatsvinden als je niet over consumptiepatronen praat'
De Tweede Kamerverkiezingen in Nederland zijn achter de rug en het stof is inmiddels neergedaald. Hoe het nieuwe kabinet er ook uit zal zien, één ding is duidelijk geworden: in Nederland ligt de focus vooral op ons eigen land. Buitenlandse kwesties speelden tijdens de verkiezingen amper een rol en we zien hetzelfde bij het proces rondom de kabinetsformatie. Nog verontrustender is dat sommige winnaars van de verkiezingen zich verder willen afsnijden van de wereld om ons heen.
-
Nieuws / 22 januari 2024
Is de reputatie van Nederland als wereldleider op het gebied van waterkennis terecht?
Nederland is een grote speler in de mondiale watersector, maar niet zelden leiden onze investeringen tot mensenrechtenschendingen en milieuproblemen in de landen waar ze plaatsvinden. Aan welke knoppen kan een nieuw Kabinet draaien om de Nederlandse voetafdruk in het buitenland te verkleinen? Ellen Mangnus ging daarover in gesprek met verschillende experts: vandaag deel 3.
-
Nieuws / 21 december 2023
Nederland is zeker niet roomser dan de paus
Nederland is in eigen land vrij goed op weg met de energietransitie, maar ons land blijft Nederlandse investeringen in fossiele projecten elders stimuleren. Dat is natuurlijk niet in lijn met de klimaatdoelen en dit soort projecten veroorzaken bovendien flinke problemen in de landen waar ze plaatsvinden. Aan welke knoppen kan een nieuw Kabinet draaien om de Nederlandse voetafdruk in het buitenland te verkleinen? Ellen Mangnus ging daarover in gesprek met verschillende experts: vandaag deel 2.
-
Nieuws / 19 december 2023
Klimaattop in Dubai: Hoopvolle uitkomst met een fragiele toekomst
De klimaattop in Dubai is voorbij. Both ENDS en partners waren goed vertegenwoordigd. Er is geschiedenis geschreven in Dubai, letterlijk, want in de finale tekst hebben landen eindelijk opgeschreven dat de wereld moet wegbewegen van fossiele brandstoffen. Dit is het begin van het einde van de fossiele industrie. Niels Hazekamp en Daan Robben blikken terug: wat heeft Both ENDS daar gedaan en wat vinden ze van de uitkomst?
-
Nieuws / 18 december 2023
Aanbevelingen voor Nederlands buitenlandbeleid dat werkt voor mensen en milieu
De Tweede Kamerverkiezingen zijn voorbij, het stof is enigszins neergedaald. Hoe het ook gaat eindigen, één ding valt op: het gaat in Nederland vooral over Nederland, het buitenland is nauwelijks een thema in de verkiezingen en de formatie. Sterker nog, sommige winnaars in de verkiezingen zouden zich het liefst juist verder afschermen van de wereld om ons heen.
-
Nieuws / 14 december 2023
Nederland kan agrarische voetafdruk drastisch verkleinen
Both ENDS kijkt in de weken na de verkiezingen waar de politiek in de komende jaren op kan sturen om de Nederlandse voetafdruk over de grenzen te verkleinen en het Nederlandse buitenlandbeleid juist te laten werken voor mens en milieu. Dat doen we door in vier dubbelinterviews met steeds een eigen expert en iemand van buiten de organisatie.